"Đã đến lúc phải mạnh tay thanh lọc môi trường âm nhạc Việt"

Theo các chuyên gia, “nhạc rác” đang là “vùng tối” trong không gian văn hóa mạng, len lỏi vào đời sống giới trẻ và tác động âm thầm đến thị hiếu thẩm mỹ, nhân cách.

Về nguyên tắc, mọi chương trình nghệ thuật có quy mô đều phải được phê duyệt nội dung trước khi công diễn. Tuy nhiên, quy trình đó nhiều khi chỉ dừng ở mức hình thức, hoặc không theo kịp sự biến đổi nhanh chóng của thị trường biểu diễn hiện đại. Đặc biệt, trong các buổi diễn ngẫu hứng, nơi nghệ sĩ có thể thay đổi ca từ, pha rap hay ứng biến ngay trên sân khấu, việc kiểm soát nội dung là gần như bất khả thi.

Trong kỷ nguyên số, biểu diễn âm nhạc không còn gói gọn trong sân khấu truyền thống. Các buổi diễn được phát trực tuyến, ghi hình, và lan truyền trên mạng xã hội chỉ sau vài phút. Khi cơ quan quản lý vào cuộc, sản phẩm đã phủ sóng hàng triệu lượt xem, khiến mọi biện pháp xử lý trở nên “đuổi theo hậu quả”.

“Đây là lúc cần đổi mới tư duy quản lý, không thể chỉ dựa vào ‘tiền kiểm’ hành chính, mà phải kết hợp giữa định hướng, giám sát và chế tài sau. Quản lý văn hóa không thể bằng mệnh lệnh hành chính thuần túy, mà cần khuyến khích sự tự kiểm duyệt trong cộng đồng nghệ sĩ và đơn vị sản xuất” , ông nhấn mạnh.

Theo chuyên gia, nhiều quốc gia áp dụng mô hình hiệp hội âm nhạc độc lập, nơi các hội đồng nghệ thuật có quyền thẩm định, hướng dẫn nội dung trước khi công bố. Cách làm này vừa giảm tải cho cơ quan quản lý, vừa giúp ngành nghệ thuật vận hành chuyên nghiệp, tự chịu trách nhiệm về sản phẩm.

“Chúng ta cần cơ chế quản lý hiện đại, linh hoạt và có khả năng phản ứng nhanh với môi trường truyền thông mới. Quan trọng nhất là nâng cao đạo đức nghề nghiệp và ý thức văn hóa của nghệ sĩ để mỗi người làm nghề trở thành ‘người gác cửa’ đầu tiên cho giá trị văn hóa của chính mình. Khi nghệ sĩ đặt lòng tự trọng nghề nghiệp lên trên sự câu view, âm nhạc sẽ tự nhiên được thanh lọc”, ông nói.

Theo Nghị định 144/2020/NĐ-CP và Nghị định 38/2021/NĐ-CP, nghệ sĩ sử dụng trang phục, ngôn ngữ, hình ảnh, động tác trái với thuần phong mỹ tục có thể bị phạt từ 25–30 triệu đồng và đình chỉ biểu diễn từ 6 tháng đến 1 năm.

Tuy nhiên, như PGS.TS Bùi Hoài Sơn nhận định, mức phạt này “vẫn còn quá nhẹ” so với thu nhập của nhiều nghệ sĩ hiện nay.

Theo ông, để giải quyết gốc rễ, cần áp dụng biện pháp mạnh tay và thực chất hơn. Ngoài phạt tiền, có thể tạm dừng cấp phép biểu diễn, hạn chế quảng cáo, tước danh hiệu, hoặc đình chỉ hoạt động nghệ thuật trong thời gian nhất định, tương tự cách nhiều nước đang làm.

“Quan trọng hơn, pháp luật chỉ là hàng rào. Giữ gìn hình ảnh nghề nghiệp phải xuất phát từ chính người nghệ sĩ. Khi họ hiểu rằng, mỗi lời hát cất lên không chỉ để biểu diễn mà còn lan tỏa giá trị văn hóa, thì âm nhạc sẽ tự điều chỉnh trước khi cần đến chế tài", ông nói thêm.

Mục tiêu cuối cùng của quản lý văn hóa, theo ông Sơn, không phải là “phạt cho sợ”, mà là xây dựng môi trường nghệ thuật lành mạnh, nhân văn, giàu tính giáo dục, nơi nghệ sĩ được tỏa sáng bằng tài năng và đạo đức, chứ không phải bằng những chiêu trò gây tranh cãi.

Tuy nhiên, “phong sát” không phải là giải pháp duy nhất. Để “thanh lọc” môi trường âm nhạc, ông Giang đề xuất ba hướng hành động song song.

Thứ nhất, cần có sự vào cuộc và kiểm soát quyết liệt từ phía cơ quan quản lý đối với những nội dung xấu độc trên mạng xã hội. Theo chuyên gia, khi đứng trước sự lớn mạnh của người dùng mạng xã hội như hiện nay thì việc hoàn thiện các thiết chế đối với “không gian số” sớm ngày nào, chúng ta sẽ góp phần hạn chế những sản phẩm “rác” nói chung và “rác nhạc” nói riêng sớm ngày đấy.

Thứ hai, những nghệ sĩ chân chính cần lên tiếng với sản phẩm độc hại. Việc lên tiếng của các nghệ sĩ chân chính cần được hiểu là: các nghệ sĩ này cần cho ra đời nhiều hơn những sản phẩm có giá trị, đóng góp cho nền văn hoá Việt Nam. Đây chính phương thức tự nhiên nhất để thu hẹp “nhạc rác”. Điều này cũng tương tự như khi mặt trời tỏa rạng lúc bình minh cũng là lúc bóng tối bị đẩy lùi.

Thứ ba, khán giả cần phát huy vai trò là người góp phần tích cực “thanh lọc” đối với môi trường âm nhạc. Chỉ với nút xoá hoặc chặn đối với những sản phẩm tiêu cực, khán giả đã góp phần xây dựng một không gian văn hoá nghệ thuật lành mạnh, trả nghệ thuật về vị trí đúng nghĩa của nó là làm cho thế giới tâm hồn con người trở nên trong trẻo, thân thiện và nhân văn hơn.

Thanh lọc không đồng nghĩa với kiểm duyệt cực đoan, mà là đặt lại trật tự giá trị, đưa âm nhạc trở về đúng vị trí - sản phẩm tinh thần nuôi dưỡng tâm hồn, chứ không phải công cụ gây sốc để kiếm view.

Một nền âm nhạc mạnh phải dựa trên chất lượng và đạo đức nghề nghiệp, không phải sự dung tục hóa. Đã đến lúc Việt Nam cần chiến lược tổng thể cho văn hóa nghe trong kỷ nguyên số – nơi người nghệ sĩ, người nghe và người quản lý cùng chia sẻ trách nhiệm.

Âm nhạc Việt đang đứng trước ngã ba đường, hoặc tự thanh lọc để lớn lên, hoặc bị chôn vùi trong chính “rác nhạc” mình tạo ra. Văn hóa một khi đã tổn thương sẽ cần rất lâu để hồi phục. Vì thế, đã đến lúc cả xã hội phải cùng hành động, để âm nhạc trở lại đúng nghĩa là tiếng nói của cái đẹp, của nhân văn, của giá trị làm người.