Cha mẹ hoang mang: 1 tính cách tiêu cực của trẻ tưởng 100% do nuôi dạy thì ra "lỗi" vì di truyền, liệu còn cơ hội điều chỉnh?

Khi nhắc đến di truyền, nhiều người nghĩ ngay đến những yếu tố dễ nhận thấy như chiều cao, màu mắt, trí thông minh hay năng khiếu nghệ thuật. Nhưng có một đặc điểm quan trọng hơn trong quá trình nuôi dạy con lại thường bị bỏ qua, đó là khả năng tự điều tiết cảm xúc, hay nói cách khác, khả năng giữ bình tĩnh trước áp lực.

Và điều đáng ngạc nhiên là: Khả năng giữ bình tĩnh này có thể là… do di truyền.

Từ gen đến cảm xúc: Chuỗi liên kết không ngờ

Trong một nghiên cứu đáng chú ý từ Đại học Oregon (Mỹ), các nhà khoa học đã phát hiện ra rằng một số biến thể gen dopamine chẳng hạn như DRD4 7-repeat allele – có liên quan trực tiếp đến khả năng điều tiết cảm xúc và hành vi của con người, đặc biệt trong bối cảnh căng thẳng và các tình huống gây kích thích.

Cụ thể, những người mang biến thể gen này có xu hướng phản ứng cảm xúc mạnh hơn, dễ bốc đồng, nóng giận hoặc lo âu, nhất là khi thiếu sự hỗ trợ cảm xúc từ môi trường sống. Điều đáng nói là, nếu người lớn mang gen này trở thành cha mẹ, thì cách họ phản ứng trong các tình huống dạy dỗ con như la mắng, kiên nhẫn, hay kiểm soát sẽ bị ảnh hưởng đáng kể.

Nghiên cứu đăng trên Development and Psychopathology (2011) cho thấy rằng:

"Gen DRD4 tương tác với cách cha mẹ phản hồi cảm xúc của con, và ảnh hưởng đến sự phát triển khả năng điều tiết cảm xúc của trẻ".

Tức là: Nếu cha mẹ có gen dễ kích thích cảm xúc mà lại nuôi con trong môi trường căng thẳng, khắt khe, thì con họ sẽ có nguy cơ cao gặp vấn đề với việc điều tiết cảm xúc. Ngược lại, nếu cùng gen đó nhưng được nuôi dạy trong môi trường tích cực, con lại phát triển vượt trội khả năng tự điều tiết, thậm chí tốt hơn những trẻ không mang biến thể này.

Từ gen sang hành vi: Trẻ học cảm xúc từ… cách cha mẹ cư xử

Nhiều bậc cha mẹ từng đặt câu hỏi: "Tại sao con mình lại hay nổi nóng, dễ khóc, thiếu kiên nhẫn đến vậy?". Câu trả lời không đơn thuần nằm ở tính cách hay môi trường, mà là sự kết hợp của cả di truyền và cách cha mẹ đối diện cảm xúc của chính họ.

Trẻ em không chỉ học từ lời nói, mà học mạnh mẽ từ cách người lớn hành xử mỗi ngày. Khi thấy cha mẹ quát tháo, mất kiểm soát khi tức giận, trẻ sẽ ghi nhớ và sao chép. Ngược lại, nếu cha mẹ bình tĩnh giải quyết mâu thuẫn, thừa nhận lỗi và chủ động xin lỗi, trẻ cũng học được kỹ năng quản lý cảm xúc từ đó.

Một nghiên cứu công bố trên Journal of Child Psychology and Psychiatry (2014) đã kết luận:

"Việc cha mẹ nhận thức được những điểm yếu trong khả năng điều tiết cảm xúc của chính mình và học cách điều chỉnh hành vi, có ảnh hưởng tích cực đáng kể đến khả năng kiểm soát cảm xúc và hành vi của trẻ nhỏ".

Nói cách khác, cha mẹ "nóng tính" vẫn có thể nuôi dạy con trở nên điềm tĩnh nếu họ chịu nhìn lại chính mình.

Không ai hoàn hảo, nhưng ai cũng có thể học cách sửa mình

Thông điệp quan trọng rút ra từ các nghiên cứu là: Bạn không thể thay đổi gen của mình hay của con, nhưng bạn có thể thay đổi môi trường mà con đang sống trong đó, bắt đầu từ thái độ sống, cách bạn nói chuyện, phản ứng với lỗi lầm, và cả khả năng xin lỗi con khi mình sai.

Nhiều cha mẹ nghĩ rằng "mình nóng tính thì con cũng thế", nhưng thực tế là gen chỉ tạo nên xu hướng còn cách bạn đối xử với con mới quyết định xu hướng đó trở thành điều tốt hay xấu.

Tóm lại:

Khả năng tự điều tiết cảm xúc có yếu tố di truyền, liên quan đến gen dopamine như DRD4.

Phong cách nuôi con bị ảnh hưởng bởi chính khả năng điều tiết cảm xúc của cha mẹ.

Trẻ học cảm xúc từ người lớn. Cha mẹ càng bình tĩnh, con càng có cơ hội kiểm soát cảm xúc tốt hơn.

Bạn không thể thay đổi gen, nhưng có thể thay đổi hành vi và môi trường để tạo ra kết quả khác.

Nếu bạn từng giận dữ rồi hối hận, từng mất kiểm soát rồi bật khóc, hãy nhớ rằng: nuôi con là một hành trình song hành giữa cha mẹ và chính nội tâm của mình.

Bình tĩnh không phải chỉ là một trạng thái mà là một món quà di truyền bạn có thể học cách điều khiển, để trao lại cho con cái mình.