Biểu cảm "khó đỡ" của các thành viên Gia đình Haha khi lần đầu thưởng thức đặc sản Tây Nguyên: "Khổ trước sướng sau", càng ăn càng cuốn!

Hành trình của Gia đình Haha tại Tây Nguyên có sự đồng hành của khách mời Tóc Tiên và Trọng Hiếu . Không chỉ mang đến những khoảnh khắc vui nhộn, tập 12 còn mở ra cánh cửa khám phá kho báu văn hóa đặc sắc của đồng bào Êđê, M’nông - từ nếp sống mẫu hệ trong nhà sàn, tục nối tên giàu ý nghĩa, biểu tượng voi thiêng cho đến những món ăn dân dã như cà đắng giã, canh vếch bò nấu lá đắng, rượu cần men lá…

Nhà sàn dài - Linh hồn của buôn làng Ê-đê

Ngôi nhà mới của Gia đình Haha là một ngôi nhà sàn truyền thống rộng rãi, khang trang, tựa lưng vào đồi xanh, mặt hướng ra dòng suối, treo chuông gió trước cổng nhà - "phong linh" của các ngôi nhà ở vùng này. Ngôi nhà nơi đây thường có hai cầu thang: một cầu thang thường đủ rộng để thuận tiện đi lại, một cầu thang xây theo kiểu truyền thống, có hình hai bầu sữa mẹ bên trên, biểu tượng của tình mẫu tử. Cầu thang truyền thống thường dành cho người phụ nữ của gia đình và khách quý cũng sẽ được mời đi cầu thang này. Khi bước lên thang, các vị khách phải chạm bằng hai tay vào bầu sữa mẹ để thể hiện sự biết ơn vì ai cũng được nuôi lớn bằng bầu sữa mẹ.

Ở vùng đất này, người dân sống theo chế độ mẫu hệ, nơi người phụ nữ giữ vai trò quan trọng trong gia đình và xã hội. Càng nhiều thế hệ sống chung thì nhà càng nối dài, trở thành biểu tượng của tình đoàn kết gia tộc. Một chi tiết nhỏ, nhưng mở ra cả một thế giới quan độc đáo về tập quán nơi đây, khiến các thành viên lần đầu nghe qua đều phải trầm trồ. Mỗi chi tiết trong gian nhà đều gắn liền với phong tục nơi đây, như cách các ngôi nhà đều xây theo hướng Bắc - Nam đón ánh mặt trời, cổng vào là từ phía Đông, bởi người Ê-đê quan niệm đó là hướng của sự sống, của sinh khí "Trên có núi, dưới có sông, có đất nuôi trồng, có nhà yên vui". Từ đây, hành trình tại Tây Nguyên không chỉ là một chuyến đi, mà còn là lời mời khán giả cùng Gia đình Haha khám phá, cảm nhận và trân trọng những giá trị sống bền vững của một dân tộc giữa đại ngàn.

Trong lúc trò chuyện, Xim chia sẻ về cách gọi tên của người M'nông: ngoài tên của bản thân, khi có con, người đó sẽ được gọi bằng tên con trưởng; tương tự, nếu có cháu thì sẽ được gọi bằng tên cháu trưởng. Vì vậy, mọi người hay đùa vui rằng "Một đời người ở đây có tới 3 cái tên". Theo phong tục nối tên của người M’nông, trong lễ thôi nôi (hay còn được gọi là Lễ đặt tên), các chén rượu cần được đặt cạnh xung quanh, đứa trẻ bò đến chén rượu nào thì sẽ mang tên ấy. Từ xa xưa, tên thường được đặt giống với tên các con sông con suối hay tên các vị thần với mong muốn đứa trẻ được gửi gắm niềm tin và sự che chở. Ở vùng đất mẫu hệ này, con cái cũng được gọi tên theo họ mẹ.

Ẩm thực Tây Nguyên với gia vị "cay đắng" đặc trưng

Bữa cơm tối của gia đình diễn ra trong không khí đầm ấm, với những món ăn truyền thống của người M'nông như canh vếch bò nấu lá đắng và rượu cần. Rượu cần là niềm tự hào của người M'nông, được làm từ men truyền thống, ủ với củ riềng rừng - tạo nên hương vị nồng nàn, đặc trưng và khác biệt của Tây Nguyên. Rượu cần cũng gắn liền với phong tục mẫu hệ: phụ nữ sẽ là người cầm cần thử rượu đầu tiên.

Tóc Tiên cảm nhận rượu cần "hơi giống vị của thuốc bắc, kiểu ngâm rượu truyền thống... vị của rượu mơ lẫn rượu gạo". Xim giới thiệu rượu cần có mùi thơm của gạo rang, lúa rang thì Tóc Tiên chợt nhớ ra giống món "cơm rượu", Jun tả "nó ngọt ngay à, giống rượu mơ á", Hiếu Strong thì lắc lư vì "sảng khoái". Việc nhét lá ổi hoặc lá không có mùi nồng gắt giúp người uống  dễ cắm cần, vừa ép men rượu xuống hòa với nước suối. Bùi Công Nam thử rượu xong khen "ngon quá, nồng nàn, đậm đặc luôn".

Đặc biệt, Xim còn chiêu đãi Gia đình Haha món cà đắng giã ớt rừng - món ăn gắn bó máu thịt với đời sống người Ê-đê. Cách chế biến tưởng chừng giản đơn nhưng lại chứa đựng tinh túy núi rừng: cà đắng tươi cắt miếng, ngâm muối rồi giã chung với muối, ớt rừng, rau thơm, cuối cùng vắt thêm chanh để dậy hương vị chua cay. Món ăn dân dã này không chỉ "nhắc tới là thèm, đã ăn là ghiền" mà còn được xem là phương thuốc tự nhiên, giúp tăng sức đề kháng, phòng ngừa bệnh về xương khớp.

Trong những buổi chiều mưa Tây Nguyên, hình ảnh cả gia đình quây quần bên nồi cơm nóng, chấm miếng cà đắng giã ớt hiểm đã trở thành ký ức khó phai trong tâm trí người con đại ngàn. Khi được nếm thử, dàn cast Gia đình Haha đều trầm trồ vì hương vị vừa lạ vừa quen – đắng nơi đầu lưỡi, cay xé nhưng càng ăn càng cuốn.

Nếu như người miền xuôi thường ăn cơm xong mới ăn canh thì đồng bào nơi đây quen chan canh ăn cùng với cơm, cùng hai gia vị đặc trưng và "đắng" và "cay". Rhymastic gọi cách ăn này là của những người "thích khổ trước sướng sau", Duy Khánh bảo "thế mới giàu", Rhym tranh thủ quăng luôn miếng hài "Thảo nào đồ ăn ở đây nhiều dầu". Riêng món canh vếch bò nấu lá đắng để lại những biểu cảm "cực khó đỡ" của dàn cast và đa phần bình luận của khán giả cũng "không hiểu đắng cỡ nào mà biểu cảm cỡ đó!!!"

Bùi Công Nam "công tâm" bình luận: "Thuốc đắng giã tật, canh đắng thì... giả đò khen ngon (!)", Út Dâu chốt món canh "đắng trợn mắt" luôn. Khán giả thì "dậy sóng" với trải nghiệm này:

- Trần Tuyết: "Tôi sẽ hết thèm món canh cà đắng của H’Hen Niê. Tôi thèm online mấy năm trời".

- Phan Thanh Thanh Chúc: "Canh đắng ăn đến lần thứ 10 mới thấy cũng chấp nhận được chứ mấy lần đầu mọi người tấm tắc còn tui đắng tụt lưỡi luôn. Cái đắng nó rất khác biệt với thuốc. Trong các loại thuốc, tui chỉ kêu cái berberin ngày xưa nó đắng thôi còn lại tui cân được tấtttt".

- Như Ý Nguyễn: "Tui uống thuốc bắc được nhưng uống nước lá cây thuốc nam thì chịu, chắc canh này cỡ vậy quá".

- Tường Vi: "Người ta đắng nhẹ đắng nhàng đắng tình cảm dị nè".

- Vo Tan: "Đắng nhăn mặt kkkkk".

- Hồ Vĩnh Thùy Linh: "Phải công nhận Duy Khánh biểu cảm khuôn mặt đặc sắc quá... Cảm nhận sự đắng tràn màn hình luôn".

Xuyên suốt hành trình, anh Xim đã giới thiệu tới Gia đình Haha những "tri thức dân gian" quý báu mà anh được truyền lại từ thế hệ trước. Từ cách người dân sử dụng phân voi phơi khô làm phân bón, cho đến việc tận dụng lá cây rừng để chữa đau bụng hay đắp lên vết thương. Mỗi loại cây đều gắn với một câu chuyện cụ thể: có loại được đặt tên theo người từng ăn nhầm và bị ngộ độc, để đời sau biết mà tránh; có dòng thác được gọi tên theo một người kém may mắn ra đi nơi ấy, như một cách tưởng niệm và nhắc nhớ.

Voi - Linh vật gắn bó mật thiết với đồng bào Tây Nguyên

Thú vị hơn, nét văn hoá mẫu hệ đặc trưng của Tây Nguyên cũng phản chiếu trong đời sống bầy voi. Voi đầu đàn thường là con cái - giống như người phụ nữ giữ vai trò đứng đầu trong gia đình, là sự song hành với quan niệm về người đứng đầu gia đình trong cộng đồng bản địa. Anh Xim cũng chia sẻ về những con voi nhà đang được người dân nuôi ở đây - loài linh vật gắn bó mật thiết với mảnh đất Tây Nguyên.

Voi là một loài thông minh và thân thiện, nó cũng có cảm tình với con người. Người dân nơi đây không coi voi chỉ là "phương tiện" hay "tài sản" mà gọi chúng bằng từ "gio" - có nghĩa là ông bà, như một người thân trong gia đình. Nếu chẳng may một con voi qua đời, nghi thức tiễn biệt được tổ chức trang trọng chẳng khác nào tiễn đưa một thành viên trong gia đình. Ngày xưa, thường là voi mất ở đâu, người dân sẽ đào hố chôn voi luôn ở đó. Bây giờ sẽ dùng phương tiện di chuyển con voi về gần gia đình để chôn cất.

Jun Phạm chia sẻ thêm: "Voi có khả năng ghi nhớ được đường đi. Vòi của voi có khả năng cảm nhận được âm thanh nữa. Voi cũng cảm nhận được người thân. Con voi nhìn mình như mình nhìn con mèo, nó coi con người như thú cưng vậy. Voi ở tự nhiên sống thành đàn, nhưng khi trở về buôn làng thì sống theo gia đình của chủ".

Với người Tây Nguyên, thiên nhiên không chỉ là nơi nương tựa, mà còn là kho tàng tri thức sống được chắt lọc qua nhiều thế hệ. Nếu như trước đây voi thường xuất hiện trong các lễ hội diễu hành, chở khách đi tham quan hoặc biểu diễn, thì giờ đây, mục tiêu là trả voi về lại với rừng, để du khách chỉ quan sát chúng trong môi trường tự nhiên. Đây không chỉ là một cách tiếp cận du lịch văn minh hơn mà còn là nỗ lực để bảo vệ voi, khôi phục quần thể đang ngày một thu hẹp, đồng thời tạo ra hướng phát triển bền vững cho khu vực.