Biến mỗi bữa cơm thành "phiên toà" - bi kịch của những gia đình dạy con đúng lời mà sai chỗ!

Bữa cơm tối. Đứa trẻ ngồi im lặng, mặt cúi gằm, đũa gắp mãi không xong miếng cơm. Ông bố thì cứ mắng xa xả: từ chuyện điểm số ở trường, chuyện không chịu dọn phòng, đến chuyện hay cãi lời mẹ. Mỗi câu mắng rơi xuống như một nhát dao nhỏ, khiến cả bàn ăn nặng nề. Cuối cùng, bữa cơm kết thúc trong im lặng. Đứa trẻ bỏ lên phòng, đóng cửa cái “rầm”. Ông bố ngồi lại, thở dài, tự nhủ: “Mình nói thế là vì muốn con tốt hơn thôi mà.”

Cảnh tượng này, có lẽ nhiều gia đình đều từng trải qua. Cha mẹ thường tin rằng dạy con ngay khi nhớ ra là tốt nhất, rằng mắng nghiêm khắc mới khiến con nhớ lâu. Nhưng thực tế, “đúng lời mà sai chỗ” không chỉ khiến con không nghe lọt, mà còn làm tổn thương mối quan hệ giữa cha mẹ và con cái.

Lời dạy dỗ không sai - nhưng sai lúc

Nói chuyện nuôi dạy con, điều quan trọng không chỉ là nội dung, mà còn là thời điểm và cách nói. Một lời nhắc nhở đúng nhưng nói vào lúc con đang mệt mỏi, đói bụng hay căng thẳng sẽ trở thành gánh nặng. Não bộ trẻ em khi đang ở trạng thái căng thẳng có xu hướng “đóng cửa”, không tiếp nhận thêm thông tin. Thế nên, cha mẹ càng nói, con càng bịt tai – dù ngoài mặt vẫn im lặng.

Bữa cơm vốn là lúc để gia đình quây quần, chia sẻ niềm vui, giảm bớt căng thẳng sau một ngày dài. Nếu biến nó thành nơi “xét xử”, bữa cơm trở thành ký ức không vui. Trẻ sẽ dần sợ ngồi ăn cùng gia đình, sợ nghe tiếng bố mẹ, thậm chí tìm cách ăn nhanh để rút lui.

Nhiều cha mẹ từng nói: “Tao mắng tao mới thương”, “Có thế nó mới nhớ”. Nhưng sự thật là trẻ có thể nhớ… cảm giác tổn thương nhiều hơn là bài học. Một đứa trẻ bị mắng sai thời điểm sẽ ghi nhớ sự tức giận, cảm giác bị sỉ nhục, bị ép phải nghe, hơn là điều bố mẹ muốn truyền đạt.

Vết thương tâm lý này âm thầm tích tụ. Con có thể trở nên lì lợm, không muốn chia sẻ nữa, hoặc tệ hơn là phản kháng, nổi loạn. Nhiều người lớn bây giờ vẫn ám ảnh bởi những bữa cơm tuổi thơ đầy nước mắt, và thừa nhận rằng họ chưa bao giờ thấy mình thật sự được lắng nghe.

Chọn đúng thời điểm bài học mới có giá trị

Một nguyên tắc tâm lý học gọi là “dạy con trong trạng thái não mở” (open brain state). Nghĩa là, hãy để con cảm thấy an toàn và bình tĩnh trước, rồi mới nói điều cần nói.

Ví dụ:

Nếu con vừa thi xong về nhà, hãy để con nghỉ ngơi, ăn uống đã, rồi mới hỏi han chuyện điểm số.

Nếu con mắc lỗi, thay vì quát ngay trước mặt khách hoặc trước em nhỏ, hãy đợi khi chỉ có hai cha con, nói trong không gian riêng tư.

Nếu con làm sai nhiều chuyện trong ngày, đừng dồn hết một lúc để mắng. Hãy chọn một vấn đề quan trọng nhất, nói ngắn gọn, còn những chuyện khác để hôm khác trao đổi.

Nói sao để con nghe?

Không chỉ lúc nói, mà cách nói cũng quyết định hiệu quả. Một số nguyên tắc cha mẹ có thể áp dụng:

Bắt đầu bằng sự công nhận: "Bố biết hôm nay con đã cố gắng nhiều…" giúp con cảm thấy được thấu hiểu.

Mô tả hành vi, không dán nhãn: Thay vì nói "Con lười lắm", hãy nói "Bố thấy hôm nay con chưa dọn phòng như đã hứa."

Đặt câu hỏi mở: "Con thấy chuyện này sao? Con nghĩ mình nên làm gì?" giúp con tự suy nghĩ, thay vì chỉ thụ động nghe mắng.

Kết thúc bằng hướng giải quyết: Thay vì chỉ nêu lỗi, hãy cùng con tìm cách sửa.

Bữa cơm - nơi kết nối chứ không phải "tòa án"

Hãy để bữa cơm trở lại đúng ý nghĩa vốn có: nơi cả nhà chia sẻ chuyện vui, chuyện buồn, nơi con cảm thấy an toàn để kể về một ngày ở trường. Khi bữa cơm trở nên nhẹ nhàng, con tự nhiên sẽ mở lòng, cha mẹ cũng có nhiều cơ hội dạy con một cách tự nhiên hơn.

Có thể sau bữa cơm, khi cả nhà đã thoải mái, bạn mới bắt đầu câu chuyện: "Lúc nãy bố có chuyện muốn nói với con…" Khi đó, con đã ăn no, tinh thần ổn định, sẽ tiếp nhận lời dạy dỗ nhẹ nhàng hơn.

Không ít cha mẹ thừa nhận rằng mắng con nhiều khi là để xả bớt bực bội. Sau một ngày làm việc mệt mỏi, về nhà thấy con bày bừa là không kìm được. Nhưng khi bình tĩnh nhìn lại, chúng ta sẽ thấy việc ấy chẳng giúp con tiến bộ, mà chỉ khiến không khí gia đình căng thẳng hơn.

Học cách kìm nén, lùi một bước, chọn thời điểm thích hợp cũng là bài học quan trọng cho người làm cha mẹ. Trẻ học từ cách cha mẹ xử lý cảm xúc. Một người bố biết kiềm chế, biết nói đúng lúc sẽ dạy con cách quản lý cảm xúc tốt hơn hàng trăm bài giảng đạo đức.

"Đúng lời mà sai chỗ, nhát dao chứ không phải bài học" - câu nói này đáng để tất cả cha mẹ ghi nhớ. Một lời mắng đúng, nhưng được nói vào lúc con đang ăn cơm, đang buồn hay đang căng thẳng, sẽ chỉ khiến con tổn thương thêm. Ngược lại, nếu cha mẹ biết chọn thời điểm, biết nói sao để con nghe, lời dạy mới thật sự thấm.

Nuôi dạy con không chỉ là truyền đạt điều đúng sai, mà còn là nghệ thuật chạm đến trái tim. Khi con cảm thấy được lắng nghe và tôn trọng, con sẽ học được nhiều hơn là khi bị ép phải nghe. Và lúc đó, mỗi bữa cơm sẽ không còn là "phiên tòa", mà trở thành khoảnh khắc gia đình gắn bó, nơi cha mẹ và con cái cùng lớn lên.