"Báu vật sống" của Việt Nam hiếm gặp đến mức khiến giới khoa học quốc tế kinh ngạc

Ngày 19/12, Bảo tàng Lịch sử Tự nhiên Mỹ (American Museum of Natural History – AMNH) công bố hơn 70 loài sinh vật mới được mô tả trong năm 2025. Trong danh sách này, Việt Nam có hai đại diện đặc hữu nổi bật: Một loài cá bám đá sống ở sông Lô và đặc biệt là loài ong mới mang tên Habropoda pierwolae, được ví von đầy trìu mến là "ong gấu bông".

Tên loài ong pierwolae được đặt nhằm vinh danh bà Agnieska Pierwola, nhà côn trùng học của AMNH – người đã có nhiều đóng góp và hỗ trợ quan trọng cho các nghiên cứu về ong. Đây không chỉ là sự tri ân cá nhân mà còn thể hiện tinh thần hợp tác khoa học quốc tế trong nghiên cứu đa dạng sinh học.

Loài ong khiến giới khoa học ấn tượng

Habropoda pierwolae gây chú ý ngay từ cái nhìn đầu tiên bởi lớp lông dày, mềm như nhung phủ khắp cơ thể, cùng hình dáng chắc khỏe, tròn trịa. Chính đặc điểm này khiến các nhà nghiên cứu liên tưởng đến một chú gấu bông tí hon biết bay – hình ảnh hiếm thấy trong thế giới ong.

Phát hiện này được công bố trong nghiên cứu do nhà khoa học người Việt Trần Thị Ngát, thuộc Viện Sinh thái và Tài nguyên sinh vật (Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam), đồng tác giả cùng các chuyên gia quốc tế. Công trình không chỉ mô tả một loài mới mà còn góp phần làm rõ bức tranh đa dạng sinh học còn nhiều khoảng trống của Việt Nam.

Theo các mẫu vật được thu thập và phân tích, Habropoda pierwolae hiện chỉ được ghi nhận tại khu vực Trung Bộ và Tây Nguyên, bao gồm Gia Lai, Kon Tum, Đắk Lắk, Quảng Nam (cũ) và Lâm Đồng. Loài ong này sinh sống chủ yếu ở các khu rừng tự nhiên, vườn quốc gia và khu bảo tồn ở độ cao từ 400 đến gần 1.500 mét so với mực nước biển.

Nhóm nghiên cứu phải mất nhiều năm khảo sát, thu thập mẫu tại các khu rừng xa xôi mới có thể mô tả đầy đủ loài ong này cho thấy mức độ hiếm gặp của nó trong tự nhiên.

Ngoại hình "độc nhất vô nhị"

Ong cái Habropoda pierwolae có chiều dài cơ thể khoảng 11–11,5 mm, thân hình chắc khỏe, bụng phình nhẹ như hình trái tim. Toàn thân chủ yếu có màu đen và nâu sẫm, nhưng nổi bật là các dải lông vàng tươi ở phần cuối các đốt bụng, tạo nên vẻ ngoài vừa mạnh mẽ vừa mềm mại.

Lớp lông dày, dạng lông vũ giống như "gấu bông" không chỉ giúp loài ong này giữ nhiệt tốt ở vùng núi cao mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc thụ phấn. Phần đầu ong rộng, mắt lớn, cánh gần như trong suốt, cho thấy khả năng bay linh hoạt trong môi trường rừng.

Con đực nhỏ hơn con cái, màu sắc nhạt hơn đôi chút, song vẫn giữ đặc trưng lông xù và hình dáng đặc biệt. Đáng chú ý, cấu trúc cơ quan sinh sản của con đực là một trong những đặc điểm quan trọng giúp các nhà khoa học xác định đây là một loài hoàn toàn mới.

Không chỉ mô tả Habropoda pierwolae, nghiên cứu còn ghi nhận nhiều phát hiện đáng chú ý khác: một loài ong trong chi Habropoda được tìm thấy trở lại sau hơn 50 năm "mất tích", lần đầu mô tả tổ và cá thể đực; hai loài ong khác lần đầu tiên được xác nhận có mặt tại Việt Nam; đồng thời phát hiện thêm một phân loài mới đặc hữu cho Việt Nam.

Những kết quả này cho thấy Việt Nam vẫn là "kho báu" chưa được khám phá hết về đa dạng côn trùng, đặc biệt là các loài thụ phấn có vai trò quan trọng đối với hệ sinh thái rừng và nông nghiệp.

Sự xuất hiện của "ong gấu bông" Habropoda pierwolae thêm một lần khẳng định: những cánh rừng Việt Nam không chỉ là lá phổi xanh, mà còn là nơi ẩn giấu những báu vật sinh học quý giá, xứng đáng được bảo vệ và nghiên cứu sâu hơn trong tương lai.