“Báu vật” quý hiếm tại Việt Nam: Thế giới chỉ 2 nước có, đứng trước bờ vực tuyệt chủng

Mới đây, nhóm các nhà khoa học thuộc Viện Sinh học – Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam, phối hợp cùng Trường Hóa và Khoa học sự sống – Đại học Bách khoa Hà Nội, Vườn thú Cologne và Bảo tàng Alexander Koenig (Đức), đã công bố kết quả nghiên cứu dự báo vùng phân bố tiềm năng của loài Thạch sùng mí lui (Goniurosaurus luii) – một loài bò sát quý hiếm đang đối mặt nguy cơ tuyệt chủng do biến đổi khí hậu.

Thạch sùng mí lui được phát hiện đầu tiên tại miền Nam (Trung Quốc) và sau đó ghi nhận ở một số khu vực của tỉnh Cao Bằng và Lạng Sơn (Việt Nam). Hiện nay, trên thế giới thạch sùng mí lui mới ghi nhận ở 2 nước.

Loài này chỉ sinh sống trong môi trường rừng núi đá vôi  nơi hiện chịu nhiều tác động do khai thác gỗ, khai thác đá vôi làm xi măng, mở đường giao thông và phát triển hạ tầng. Bên cạnh đó, hoạt động săn bắt, buôn bán trong và ngoài nước đã khiến quần thể loài suy giảm nghiêm trọng, thậm chí biến mất ở một số khu vực Trung Quốc.

Hiện nay, Thạch sùng mí lui đã được xếp hạng Sắp nguy cấp (VU) trong Sách đỏ Việt Nam và Danh lục đỏ của IUCN, đồng thời nằm trong Phụ lục II của Công ước CITES – nghiêm cấm khai thác, buôn bán các loài động thực vật hoang dã nguy cấp.

Biến đổi khí hậu mối đe dọa lớn nhất

Là loài động vật biến nhiệt, Thạch sùng mí lui đặc biệt nhạy cảm với sự thay đổi của nhiệt độ và độ ẩm. Nhằm đánh giá tác động của khí hậu đến loài, nhóm nghiên cứu đã thu thập dữ liệu về tọa độ phân bố, điều kiện khí hậu hiện tại và tương lai, sau đó ứng dụng mô hình thuật toán MaxEnt để dự đoán vùng khí hậu phù hợp cho loài.

Kết quả cho thấy, vùng phân bố khí hậu thích hợp hiện nay của Thạch sùng mí lui tập trung chủ yếu ở Đông Bắc tỉnh Cao Bằng và Tây Bắc tỉnh Lạng Sơn, kéo dài sang các huyện Sùng Tả và Bách Sắc (tỉnh Quảng Tây, Trung Quốc), với diện tích vùng lõi khoảng 3.175 km² – chủ yếu trong hệ sinh thái núi đá vôi.

Theo các kịch bản phát thải nhà kính ở ba mức độ trung bình, cao và cực đoan, giai đoạn 2050s, 2070s và 2090s, diện tích vùng khí hậu phù hợp của Thạch sùng mí lui đều suy giảm dần theo thời gian. Đáng lo ngại, đến những năm 2090s, mô hình dự báo cho thấy vùng phân bố có thể biến mất hoàn toàn trong kịch bản phát thải cao và cực đoan – đồng nghĩa với nguy cơ xóa sổ hoàn toàn môi trường sống tự nhiên của loài vào cuối thế kỷ này.

Trước viễn cảnh đó, nhóm nghiên cứu đề xuất ưu tiên bảo tồn nguyên vị (in-situ), đặc biệt tại các khu vực rừng núi đá vôi ở Trùng Khánh, Hạ Lang, Quảng Uyên, Phục Hòa, Thạch An (Cao Bằng) và xã Quốc Khánh (tỉnh Lạng Sơn). Đây là những vùng có điều kiện khí hậu và địa hình phù hợp nhất cho sự tồn tại của Thạch sùng mí lui.

Ngoài ra, nhóm chuyên gia cũng kiến nghị lựa chọn Khu bảo tồn thiên nhiên Trùng Khánh làm trung tâm nghiên cứu và triển khai chương trình bảo tồn lâu dài cho loài. Các biện pháp bảo tồn cần gắn với kiểm soát khai thác đá vôi, quản lý săn bắt trái phép và tăng cường hợp tác quốc tế giữa Việt Nam – Trung Quốc trong bảo vệ sinh cảnh liên biên giới.

* TS. Ngô Ngọc Hải - Viện Sinh học cung cấp thông tin