AI đang là cái cớ để doanh nghiệp cắt giảm nhân sự?

Trong bối cảnh các ngành công nghiệp toàn cầu đang sa thải hàng loạt nhân sự, các công ty đang đổ lỗi cho một thủ phạm mới: sự trỗi dậy của trí tuệ nhân tạo (AI). Nhiều thương hiệu, bao gồm cả các tập đoàn công nghệ lớn như Amazon, đã chỉ ra AI là nguyên nhân dẫn đến làn sóng cắt giảm việc làm gần đây nhất. Tuy nhiên, một số nhà phân tích lao động cho rằng việc đổ lỗi cho AI chỉ đơn giản là một cách để các công ty này trốn tránh trách nhiệm khi cắt giảm nhân sự.

Các nhà bình luận đã nói gì?

Ngay cả khi các công ty "đổ lỗi cho lời hứa về năng suất của trí tuệ nhân tạo cho các quyết định của họ", NBC News cho biết "không có bằng chứng đồng đều cho thấy khoản tiết kiệm chi phí được hứa hẹn từ AI thực sự xứng đáng với những gì các công ty bỏ ra". Điều này khiến một số người "tự hỏi liệu AI có phải là cái cớ để các công ty sa thải nhân viên vì những lý do khác quen thuộc" hay không, chẳng hạn như hiệu suất tài chính kém.

David Autor, giáo sư kinh tế tại Viện Công nghệ Massachusetts, phát biểu với NBC: "Một công ty sẽ dễ dàng hơn nhiều khi nói rằng 'Chúng tôi sa thải nhân viên vì chúng tôi nhận ra hiệu quả liên quan đến AI' hơn là nói rằng 'Chúng tôi sa thải nhân viên vì chúng tôi không có lợi nhuận hoặc hoạt động kém hiệu quả, hoặc đang đối mặt với môi trường kinh tế chậm lại, v.v.'". Ngay cả khi AI không phải là nguyên nhân dẫn đến một đợt sa thải cụ thể, các công ty vẫn nên "khôn ngoan khi quy trách nhiệm/công lao cho AI".

Ví dụ đáng chú ý nhất về điều này là Amazon, công ty vừa công bố đợt cắt giảm 14.000 vị trí. Động thái này "diễn ra chỉ vài tháng sau khi CEO Andrew Jassy cho biết việc triển khai công nghệ AI có thể sẽ dẫn đến việc cắt giảm việc làm".

Sky Canaves, một nhà phân tích của eMarketer, nhận định với Reuters rằng "động thái mới nhất này cho thấy Amazon có thể đang đạt được mức tăng năng suất đáng kể nhờ AI trong các nhóm nhân sự của công ty, đủ để hỗ trợ việc cắt giảm nhân sự đáng kể" .

Bất chấp những thay đổi này tại Amazon, nhiều người đã "bày tỏ sự hoài nghi rằng những đợt sa thải nhân sự cấp cao gần đây là dấu hiệu rõ ràng về tác động của công nghệ này đối với việc làm", BBC News cho biết.

Martha Gimbel, giám đốc điều hành Phòng thí nghiệm Ngân sách tại Đại học Yale, phát biểu với BBC rằng "có một xu hướng thực sự, bởi vì mọi người đều quá lo lắng về tác động tiềm tàng của AI đối với thị trường lao động trong tương lai, nên phản ứng thái quá với các thông báo của từng công ty".

Rốt cuộc có phải tại AI?

"Thế giới đang thay đổi nhanh chóng," Phó Chủ tịch Cấp cao của Amazon, Beth Galetti, viết hôm thứ Ba (4/11). "Thế hệ AI này là công nghệ mang tính chuyển đổi mạnh mẽ nhất mà chúng ta từng thấy kể từ khi Internet ra đời, và nó cho phép các công ty đổi mới nhanh hơn bao giờ hết."

Tuy nhiên, chỉ vài giờ sau, một đại diện khác của Amazon đã cố gắng hạ thấp vai trò của AI trong các quyết định sa thải.

"AI không phải là lý do đằng sau phần lớn các đợt cắt giảm", người đại diện này cho biết, bà yêu cầu giấu tên vì không được phép nêu tên.

"Năm ngoái, chúng tôi đã đặt mục tiêu củng cố văn hóa và đội ngũ bằng cách giảm bớt các lớp nhân viên," cùng nhiều biện pháp khác, bà nói. "Những biện pháp cắt giảm mà chúng tôi chia sẻ hôm nay là sự tiếp nối của nỗ lực này."

Người đại diện từ chối bình luận về sự không phù hợp rõ ràng giữa tuyên bố thứ hai này về AI và những bình luận trước đó của Amazon.

Nhưng sự chênh lệch đó - đến từ một công ty lớn và có kỷ luật như Amazon - cho thấy công chúng khó có thể xác minh những gì các công ty nói về AI và vai trò của nó trong các quyết định về nhân sự.

Lợi nhuận khó nắm bắt của AI

Amazon không phải doanh nghiệp duy nhất đưa ra lý do cho việc cắt giảm việc làm gần đây là do AI.

Walmart gần đây đã báo hiệu rằng họ có ý định giữ nguyên số lượng nhân viên trong vài năm tới, chủ yếu là nhờ vào AI.

Goldman Sachs đã công bố đợt sa thải mới trong tháng này, cho biết họ có kế hoạch giảm bớt vai trò của con người mà AI có thể đảm nhiệm.

Salesforce gần đây đã cắt giảm 4.000 nhân viên, với lý do "lợi ích và hiệu quả" của AI.

Người ta có thể nghĩ rằng các công ty này đều thấy được lợi ích to lớn từ AI, loại lợi nhuận khiến cho việc sa thải khó khăn và tốn kém này trở nên xứng đáng.

Mặc dù vậy, có một sự nghịch lý lớn đang diễn ra. Theo dữ liệu từ AlphaSense (một công ty chuyên nghiên cứu về AI), ngày càng nhiều công ty tuyên bố rằng họ đang tập trung vào "lợi nhuận" mà AI mang lại – tức là lợi tức đầu tư (ROI).

Vậy nhưng, lợi ích thực sự mà các công ty này đang khoe khoang nằm ở đâu? Đây chính là điểm khó hiểu nhất.

Trên thực tế, nhiều nghiên cứu độc lập gần đây lại chỉ ra rằng, hiệu quả công việc mà AI mang lại cho các doanh nghiệp – ít nhất là trong giai đoạn hiện tại – vẫn còn nhiều hạn chế đáng kể. Các công ty đang đầu tư rất nhiều, nhưng "lợi nhuận khổng lồ" hứa hẹn từ AI dường như vẫn chưa xuất hiện.

Trong số 1.250 công ty được Boston Consulting Group khảo sát cho báo cáo tháng 9, 60% cho biết họ thấy "doanh thu và chi phí tăng rất ít mặc dù đã đầu tư đáng kể" vào AI.

Chỉ có 10% các tổ chức tham gia khảo sát tương tự của Deloitte cho biết họ đang nhận được "lợi tức đầu tư đáng kể từ AI" hoặc các hệ thống có thể đưa ra quyết định ngoài việc chỉ làm theo lời nhắc.

Tuy nhiên, theo báo cáo mới từ Trường Wharton của UPenn và GBK Collective, ngày càng có nhiều công ty lớn của Mỹ sử dụng, đầu tư và đo lường tác động kinh doanh của AI hơn bao giờ hết.

Nhưng giống như các cuộc khảo sát khác, báo cáo của Wharton cho thấy những kết quả trái chiều. "Thật tuyệt nếu bạn có thể tiết kiệm 20 phút cho một email hoặc nửa giờ đọc báo cáo. Nhưng điều đó sẽ không mang lại hiệu quả vượt trội", Stefano Puntoni, đồng giám đốc khoa Nghiên cứu AI-Con người tại Wharton và là tác giả của nghiên cứu, cho biết.

Tiếp theo là gì?

Dù AI có thực sự "có lỗi" hay không, không thể phủ nhận rằng công nghệ này đang thay thế một số công việc nhất định.

Vào tháng 7 năm 2025, Microsoft đã công bố một báo cáo nghiên cứu phác thảo 40 nghề nghiệp mà công ty cho rằng có thể được thuê ngoài bởi AI. Đứng đầu danh sách là phiên dịch viên và biên dịch viên, tiếp theo là nhà sử học, tiếp viên hàng không, nhân viên bán hàng, nhà văn và nhân viên dịch vụ khách hàng. Công việc mà Microsoft cảm thấy an toàn nhất trước AI là nhân viên lấy máu, tiếp theo là trợ lý điều dưỡng, nhân viên xử lý chất thải, thợ sơn, thợ ướp xác và vận hành nhà máy.

Bài báo cáo cho biết việc hiểu rõ "tác động của AI lên nền kinh tế" sẽ trở thành "một trong những nỗ lực quan trọng nhất của xã hội". Điều này đặc biệt đúng trong "vài năm trở lại đây", khi "AI tạo sinh đã nổi lên như một ứng cử viên công nghệ đa năng tiếp theo, có khả năng cải thiện hoặc tăng tốc các nhiệm vụ đa dạng như chẩn đoán y tế và phát triển phần mềm". Phạm vi rộng lớn của nó đã được "phản ánh qua tốc độ ứng dụng AI đáng kinh ngạc".

Nguồn: NBC News, The Week