Vì sao máy bay vẫn cất cánh được trong sương mù dày đặc?

Những ngày thời tiết chuyển mùa, sương mù dày đặc xuất hiện, nhiều hành khách lo lắng khi nhìn ra đường băng gần như “trắng xóa”, đèn hiệu mờ ảo, thậm chí không nhìn được chiếc máy bay nào dù đang ở cổng khởi hành. Điều khiến nhiều người thắc mắc là: Trong điều kiện thiếu tầm nhìn như vậy, vì sao máy bay vẫn có thể cất cánh? Và quan trọng hơn, liệu việc cất – hạ cánh trong sương mù có an toàn hay không?

Thực tế, máy bay ngày nay vẫn hoạt động được trong điều kiện tầm nhìn hạn chế nhờ vào sự kết hợp giữa công nghệ dẫn đường hiện đại, quy trình vận hành nghiêm ngặt và khả năng hỗ trợ từ mặt đất. Những quy chuẩn này đảm bảo các chuyến bay chỉ khởi hành nếu đủ điều kiện an toàn tuyệt đối, bất kể thời tiết có “khắc nghiệt” đến đâu.

Sương mù dày đặc ảnh hưởng thế nào đến hoạt động bay?

Sương mù là tập hợp các hạt nước rất nhỏ lơ lửng trong không khí, khiến tầm nhìn giảm xuống còn vài trăm mét, thậm chí dưới 100 m. Đây là yếu tố gây trở ngại lớn nhất cho ngành hàng không – đặc biệt trong giai đoạn cất cánh và hạ cánh , khi máy bay phải di chuyển sát mặt đất. Một số tác động chính:

- Giảm tầm nhìn đường băng (Runway Visual Range – RVR): Nếu phi công không nhìn thấy đủ đèn hiệu, vạch đường băng, họ không thể thực hiện cất hạ cánh bằng mắt thường.

- Tăng độ ẩm có thể ảnh hưởng đến thiết bị, nhất là những hệ thống bên ngoài thân máy bay.

- Giảm hiệu quả phán đoán khoảng cách khi phi công điều khiển thủ công.

- Tăng thời gian giãn cách giữa các chuyến bay, gây chậm chuyến dây chuyền.

Tuy vậy, hàng không hiện đại không chỉ dựa vào mắt người. Điều quan trọng nhất là công nghệ và tiêu chuẩn an toàn.

“Mắt thần” giúp máy bay cất và hạ cánh

Vì sao máy bay vẫn cất cánh được trong sương mù dày đặc? Nhân tố quan trọng nhất là hệ thống hạ cánh bằng thiết bị – Instrument Landing System (ILS). Đây là công nghệ dẫn đường sử dụng sóng vô tuyến, giúp phi công tiếp cận đường băng chính xác ngay cả khi tầm nhìn gần như bằng 0.

ILS hoạt động như thế nào? Hệ thống này cung cấp hai tín hiệu quan trọng: Localizer (LOC) giúp máy bay xác định đúng trục tim đường băng; Glide Path (GP) hướng dẫn máy bay đi đúng góc tiếp cận tiêu chuẩn (thường là 3 độ).

Nhờ đó, phi công không cần nhìn thấy đường băng từ xa vẫn có thể đưa máy bay vào đúng vị trí hạ cánh. Với một số tình huống, phi công chỉ cần nhìn thấy đường băng trong vài giây cuối là đủ.

ILS có ba cấp độ chính:

- CAT I: Tầm nhìn tối thiểu 550 m – áp dụng phổ biến.

- CAT II: Tầm nhìn 300 m.

- CAT IIIA, IIIB, IIIC: Cho phép máy bay hạ cánh trong điều kiện cực kỳ hạn chế, thậm chí tầm nhìn gần 0.

Máy bay hiện đại có thể “tự hạ cánh”

Nhiều người vẫn tưởng phi công phải nhìn bằng mắt để điều khiển máy bay đáp xuống. Nhưng thực tế, các dòng máy bay hiện đại như Boeing 787, Airbus A320neo, A350… đều có khả năng tự động hạ cánh (autoland) trong điều kiện tầm nhìn rất thấp, khi sân bay hỗ trợ đủ hạ tầng. Autoland cho phép:

- Máy bay giữ đúng hướng và tốc độ

- Tự động điều chỉnh độ cao theo đường dốc ILS

- Tự tiếp đất

- Tự giảm tốc sau chạm bánh

Phi công vẫn giám sát chặt chẽ, sẵn sàng can thiệp nếu có bất thường. Tuy nhiên, hệ thống máy tính đảm nhiệm phần lớn nhiệm vụ nặng nề nhất. Hệ thống đèn hiệu và cảm biến mặt đất giúp định hướng cực chuẩn, góp phần giúp máy bay có thể hạ cánh trong sương mù dày đặc.

Ngoài ILS, các sân bay còn trang bị:

- Đèn dẫn đường bờ đường băng, thềm đường băng

- Đèn tiếp cận (approach lighting) cực mạnh chiếu thẳng về phía máy bay

- Radar giám sát mặt đất (SMR)

- Hệ thống đo tầm nhìn RVR liên tục

Những yếu tố này giúp phi công, kiểm soát không lưu và hệ thống tự động xác định chính xác vị trí máy bay, giảm nguy cơ đi lạc vào đường lăn hoặc vị trí nguy hiểm trong sương mù.

Vì sao đôi khi vẫn bị hoãn hoặc hủy chuyến do sương mù?

Dù công nghệ hiện đại, không phải sân bay – máy bay – phi công nào cũng đạt chuẩn để cất cánh trong mọi mức sương mù. Có ba yếu tố phải đồng thời đạt chuẩn:

- Trang thiết bị sân bay (Ví dụ: ILS CAT II hoặc CAT III)

- Trang thiết bị máy bay (autoland)

- Năng định phi công (được đào tạo và kiểm tra định kỳ cho từng cấp ILS)

Chỉ cần một trong ba yếu tố không đạt chuẩn, chuyến bay sẽ bị delay hoặc hủy để đảm bảo an toàn tuyệt đối.

Ngoài ra, sương mù khiến tầm nhìn trên sân đỗ giảm, phương tiện mặt đất khó vận hành, gây chậm dây chuyền; giãn cách giữa các chuyến bay phải kéo dài, giảm công suất sân bay.

Vì vậy, dù máy bay có thể cất cánh trong sương mù, nhưng việc cất cánh có được phép hay không còn phụ thuộc vào tình hình thực tế.

Việc máy bay vẫn cất cánh được trong sương mù dày đặc không phải nhờ “may mắn” hay sự liều lĩnh, mà dựa trên:

- Công nghệ dẫn đường hiện đại (ILS, radar, cảm biến)

- Máy bay trang bị hệ thống tự động tối tân

- Phi công được huấn luyện nghiêm ngặt

- Quy trình kiểm tra điều kiện thời tiết từng phút

- Tiêu chuẩn an toàn quốc tế khắt khe

Hành khách có thể yên tâm rằng mọi chuyến bay chỉ được phép khởi hành khi đủ điều kiện an toàn tuyệt đối. Nếu bạn thấy chuyến bay của mình bị delay vì sương mù, đó không phải sự “quá cẩn thận”, mà chính là sự tôn trọng an toàn của hành khách.