Thức quà mùa hè từ núi rừng chỉ có thể thưởng thức khi đến Cao Bằng

Cao Bằng không chỉ nổi tiếng với thác Bản Giốc hùng vĩ, động Ngườm Ngao kỳ ảo hay những bản làng biên giới bình yên nép mình bên sườn núi. Mảnh đất vùng cao này còn cất giữ những hương vị mộc mạc của núi rừng, như miến dong, quýt Trà Lĩnh, hạt dẻ Trung Khánh, mận Bảo Lạc,... trong đó có thạch mác púp - một món ăn vừa giản dị vừa thanh khiết, làm từ thứ quả xưa kia chỉ mọc dại ven đường.

Về Cao Bằng ăn thạch mác púp - món quà của sự tinh tế giữa núi rừng

Quá trình làm thạch mác púp kỳ thực không quá cầu kỳ nhưng lại đòi hỏi sự tỉ mỉ và kiên nhẫn. Nếu như món thạch bình thường có thể đun từ bột agar hay gelatin thì thạch mác púp cần phải vò mới "nên chuyện".

Mác púp là một dạng cây leo thân gỗ cứng thường bám vào các loại cây lớn như sung, sau sau, gạo,... hay vươn mình trên những mỏm đá vôi để sinh trưởng. Muốn mác púp cho quả cần đến 2-3 năm. Mác púp nở hoa vào cuối xuân, đậu quả tầm tháng 3-4 Âm lịch và rồi đến tầm tháng 7 hoặc 8 Âm lịch, bà con sẽ bắt đầu thu hái quả đến độ.

Khi thu hoạch, những quả mác púp căng tròn, vỏ mẩy xanh sáng rõ, hạt chắc. Những quả mác púp lúc lỉu, đung đưa trên các cành lá, hái cho vào túi hoặc bao tải mang về nhà. Mác púp sau khi thu hái, phải qua nhiều công đoạn mới có thể thành món thạch ngon mát giải nhiệt mùa hè. Bổ quả làm tư rồi lộn vỏ, tách lấy hạt đem phơi nắng cho khô dần mới cất giữ được lâu.

Người ta đổ nước sôi để nguội vào chậu, cho hạt mác púp vào túi vải và vò nhẹ trong khoảng 20 phút. Khi có váng màu trắng đục phủ gần kín bề mặt chậu nước là được. Cứ theo công thức 3kg nước tương ứng với 1,8 lạng hạt quả khô là được. Mà đôi khi độ sánh còn phụ thuộc vào gu từng người và công thức riêng của tay người vò. Chậu thạch sau khi vò để nghỉ khoảng 1 đến 2 tiếng sẽ đông hoàn toàn và thành quả sẽ thu được khoảng 3 đến 3,5kg thạch chất lượng "xịn".

Muốn phân biệt một món thạch ngon thực sự không khó, chỉ cần nhìn bằng mắt và cảm nhận bằng tim. Thạch ngon phải trong suốt như pha lê, ánh lên dưới nắng sớm như viên ngọc nhỏ lấp lánh. Kết cấu vừa đủ chắc để không vỡ vụn khi cắt, nhưng vẫn giữ được độ mềm dẻo quyến rũ, sóng sánh như nước chảy. Khi hoàn thành, phần nước chỉ còn đọng lại một lớp rất mỏng, chứng tỏ người vò thạch đã canh chuẩn xác.

Để thưởng thức trọn vẹn hương vị, người ta cắt thạch thành từng ô vuông nhỏ bằng dao sắc, đường cắt thẳng tắp, rồi chan lên đó lớp nước đường phên sóng sánh. Có nơi tinh tế hơn, còn thêm vài lát gừng cay dịu hoặc chút hoa mộc thơm ngát, tạo nên thứ vị ngọt thanh tao mà không ngấy. Những miếng thạch mượt mà, trôi nhẹ trong ly thủy tinh trong suốt, ánh lên sắc nâu óng ánh của nước đường, vừa nhìn đã thấy mát lành.

Ly/bát thạch trong tay, dưới ánh đèn vàng hay nắng sớm, lóng lánh như một bức tranh mùa hè: Trong trẻo, tinh khôi và nhẹ bẫng, khiến ai cũng muốn nâng lên thưởng thức ngay, như để xoa dịu cơn nóng và làm dịu đi một ngày dài mỏi mệt.

Ít ai ngờ, loại quả từng bị coi là "vô danh", chỉ trẻ con hái chơi dọc bờ suối, nay lại trở thành món đặc sản níu chân khách phương xa. Mác púp mọc khắp Cao Bằng nhưng nhiều nhất vẫn là ở Trùng Khánh, bởi vậy giữa làn sóng du lịch trải nghiệm, nhiều du khách đã không ngại ngần tìm đến các bảng làng vùng biên viễn Cao Bằng để tận mắt nhìn thấy những bụi púp mác hay khám phá ẩm thực bản địa làm thạch mác púp.

Nhiều hộ gia đình địa phương cũng đã biết khai thác giá trị của quả mác púp, không chỉ làm thạch ăn trong nhà mà còn bán cho du khách như một thức quà quê giản dị nhưng đầy ý nghĩa.

Ngoài thạch mác púp, Cao Bằng còn có gì?

Không chỉ là miền đất của những thức quà bình dị, Cao Bằng còn khiến người ta ngỡ ngàng bởi vẻ đẹp thiên nhiên hùng vĩ nhưng bình yên đến lạ.

- Thác Bản Giốc: Một trong những thác nước đẹp nhất Việt Nam, nơi dòng Quây Sơn đổ xuống trắng xóa giữa núi non trùng điệp. Mùa hè, nước thác xanh ngọc, mùa thu vàng óng ánh, mỗi thời điểm là một bức tranh khác biệt.

- Động Ngườm Ngao: Kỳ quan lòng đất với những khối thạch nhũ lung linh, tạo thành các hình thù kỳ thú. Đi sâu vào động, du khách như lạc vào thế giới cổ tích kỳ ảo.

- Hồ Thang Hen: Nằm ẩn mình giữa những dãy núi đá vôi, Thang Hen xanh thẳm như viên ngọc, là nơi lý tưởng để ngắm bình minh và trải nghiệm sự tĩnh lặng hiếm có.

- Làng đá Khuổi Ky: Ngôi làng cổ với kiến trúc nhà sàn đá độc đáo, lưu giữ nguyên vẹn nếp sống truyền thống của người Tày.

- Cao nguyên Phja Oắc – Phja Đén: Nơi quanh năm mây mù bao phủ, khí hậu mát mẻ như Đà Lạt thu nhỏ, thích hợp cho những chuyến trekking và săn mây.

Và còn rất nhiều những bản làng nhỏ bé, nơi cuộc sống chậm rãi, người dân mộc mạc, hiền lành, nụ cười thân thiện như nắng sớm mai.

Thạch mác púp không chỉ là một món ăn, mà còn là một phần ký ức tuổi thơ của biết bao thế hệ người Cao Bằng. Từ những đứa trẻ tung tăng hái quả bên bờ suối, đến những người con xa quê nhớ mãi vị chua thanh mát lành của thạch ngày hè, và giờ đây, trở thành món quà biên viễn dành tặng khách phương xa.

Để rồi khi du khách rời Cao Bằng, mang theo trong hành lý không chỉ có những bức ảnh thác nước, những cảnh đẹp miền biên giới, mà còn có dư vị thanh mát của thạch mác púp - thứ hương vị giản dị mà sâu sắc, như chính con người và mảnh đất nơi đây.

Nếu một ngày mỏi mệt, bạn muốn tìm về nơi bình yên, hãy đến Cao Bằng. Ngoài thác nước, núi đồi, còn có những quả mác púp giản dị nơi bờ bụi, hóa thành thạch trong veo, mát lạnh, gợi nhắc về một miền ký ức không vội vã, không ồn ào. Giữa dòng chảy hiện đại, đôi khi chỉ cần một chén thạch mác púp, người ta đã có thể tìm lại được sự an yên sâu thẳm nơi tâm hồn.