Lọc lại thị trường

Sau khi TPHCM ban hành công văn yêu cầu chấn chỉnh nghệ sĩ có biểu hiện lệch chuẩn văn hóa, nhiều đơn vị sản xuất và bầu show biểu diễn đã bắt đầu tự rà soát lại danh sách ca sĩ, rapper thường xuyên hợp tác.

Không đợi cơ quan quản lý nhắc nhở, họ đang chủ động lọc lại thị trường, coi yếu tố văn hóa, đạo đức nghề nghiệp là tiêu chí quan trọng không kém năng lực chuyên môn.

Một nhà sản xuất chương trình ca nhạc tại TPHCM nói với Tiền Phong lệnh hạn chế của cơ quan quản lý là kim chỉ nam để các đơn vị nắm tình hình. Nhân sự của họ đang tổng hợp danh sách nghệ sĩ từng vướng tranh cãi, đồng thời rà lại toàn bộ nội dung biểu diễn, lời ca, hình ảnh, phát ngôn trên mạng xã hội của nghệ sĩ.

“Chúng tôi có bảng đánh giá rủi ro. Ai từng bị phản ứng, ai có nguy cơ bị tẩy chay, ai có hình ảnh tích cực. Việc này tốn thời gian, nhưng nếu không làm, có thể mất cả thương hiệu chương trình”, người này nói.

Một bầu show từng đứng sau hàng loạt đêm nhạc lớn khác chia sẻ kể từ sau khi công văn được phổ biến, anh yêu cầu ê-kíp thẩm định kỹ lý lịch nghệ sĩ, nhất là rapper hoặc nghệ sĩ underground, nhóm có nhiều tranh cãi trong ngôn từ.

“Sau lệnh hạn chế, chắc chắn tôi không dám mời những nghệ sĩ có sản phẩm bị gắn mác dung tục, dù họ có lượng người theo dõi cao. Một clip lan trên mạng là đủ khiến show bị gỡ, nhà tài trợ rút lui. Không ai muốn mang tiếng cổ xúy lệch chuẩn”, người này thẳng thắn.

Một công ty giải trí chuyên đứng sau các chương trình lớn tại Việt Nam cũng vừa gửi bảng khảo sát, đánh giá mức độ giới truyền thông, báo chí quan tâm scandal của nghệ sĩ. Hàng loạt động thái cho thấy giới sản xuất đang tự điều chỉnh, không chỉ vì áp lực công văn, mà còn do sự thay đổi trong tâm lý khán giả và yêu cầu của nhà tài trợ.

“Thương hiệu nào cũng sợ scandal. Nghệ sĩ lệch chuẩn giờ không còn chỉ là chuyện của họ, mà là rủi ro truyền thông dây chuyền”, một quản lý truyền thông sự kiện chia sẻ với Tiền Phong.

Động thái lọc lại thị trường của các bầu show, nhà sản xuất là bước đi lấy lại sự cân bằng giữa yếu tố thị trường và văn hóa. Nhìn rộng hơn, chuyên gia cho rằng gốc rễ của tình trạng nằm ở sự thiếu hụt nền tảng văn hóa trong giới làm nghề. Đây là vấn đề xã hội cần nhìn nhận nghiêm túc.

PGS.TS Bùi Hoài Sơn - Ủy viên thường trực Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội - cho rằng đây là tín hiệu tích cực cho thấy thị trường giải trí đã bắt đầu hình thành cơ chế tự lọc. Nguyên nhân sâu xa của tình trạng lệch chuẩn là sự thiếu hụt nền tảng văn hóa và nhận thức về trách nhiệm xã hội trong nghệ thuật.

“Khi nghệ thuật bị chi phối quá nhiều bởi thị trường và lượt xem, người làm nghề dễ quên mất rằng âm nhạc còn là phương tiện giáo dục thẩm mỹ, là tiếng nói của tâm hồn dân tộc”, ông nói.

PGS.TS Bùi Hoài Sơn đánh giá việc TPHCM ra văn bản chấn chỉnh là hành động kịp thời, mang tính định hướng giá trị. Khuyến nghị không mời nghệ sĩ có hành vi, sáng tác lệch chuẩn không phải là cấm đoán cực đoan, mà là lời nhắc để toàn ngành tự đặt lại thước đo chuẩn mực.

Vì vậy, lệnh hạn chế của TPHCM và sự thanh lọc của thị trường mang tính kịp thời, thể hiện rõ tinh thần trách nhiệm của cơ quan lãnh đạo, quản lý văn hóa và các đơn vị sản xuất, bầu show.

Để giải quyết tình trạng triệt để trên, điều cần nhất là các đơn vị tổ chức chương trình cân nhắc áp dụng bộ lọc, không mời nghệ sĩ có hành vi, sáng tác lệch chuẩn. Điều này nên được nhìn nhận theo hướng trách nhiệm xã hội, không nên hiểu một cách cực đoan là cấm đoán hay loại trừ nghệ sĩ. Quy định này góp phần đảm bảo chuẩn mực văn hóa trong các sự kiện công cộng do Nhà nước hoặc chính quyền địa phương.

Ở góc độ quản lý biểu diễn, NSND Xuân Bắc - Cục trưởng Cục Nghệ thuật biểu diễn - cho rằng sự phối hợp giữa cơ quan quản lý và đơn vị sản xuất là then chốt để giữ chuẩn văn hóa.

“Nghệ thuật biểu diễn có sức ảnh hưởng lớn, nên việc chọn nghệ sĩ phải thận trọng. Một tác phẩm chỉ thực sự là nghệ thuật khi nó truyền được giá trị nhân văn, giáo dục và thẩm mỹ. Còn nếu phản cảm, đi ngược thuần phong mỹ tục thì phải xử lý nghiêm”, ông nói.

Theo NSND Xuân Bắc, thời gian tới, Cục Nghệ thuật biểu diễn sẽ hoàn thiện hành lang pháp lý, trong đó có sửa đổi nghị định về nghệ thuật biểu diễn và nghị định xử phạt hành chính trong lĩnh vực văn hóa. “Chúng tôi muốn tạo điều kiện cho sáng tạo, nhưng sáng tạo phải nằm trong giới hạn văn hóa, đó là điều không thể nhân nhượng”, ông nhấn mạnh.

Đồng lòng thanh lọc nhạc bẩn

Ngoài góc nhìn từ các nhà quản lý, đơn vị tổ chức chương trình, Tiền Phong còn ghi nhận nhiều ý kiến của khán giả về vụ việc. Nhiều người gọi hành động "thanh lọc nhạc bẩn" đây là hành động kịp thời, bước đi đúng lúc, thậm chí là cuộc thanh lọc cần thiết cho môi trường âm nhạc vốn ngập sản phẩm bị xem là rác văn hóa.

Nhiều khán giả đề nghị cơ quan quản lý xử lý mạnh tay các nghệ sĩ lệch chuẩn. Danh sách nghệ sĩ bị hạn chế biểu diễn, gồm Jack, Bray, Andree, Gducky, Pháo, Bình Gold… được công bố nhận được sự đồng thuận cao.

Thực tế, hiện tượng lệch chuẩn văn hóa không mới nhưng ngày càng phổ biến. Năm 2024, rapper Bray bị Sở Văn hóa và Thể thao TPHCM xử phạt vì ca khúc Để Ai Cần có ca từ cay độc, thóa mạ người yêu cũ, vi phạm thuần phong mỹ tục.

Một loạt ca khúc khác như Mua Cho Con Chiếc Còng Tay (Chị Cả), Lái Máy Bay, Bốc Bát Họ (Bình Gold) hay Thích Ca Mâu Chí (Rap Nhà Làm) bị phản đối vì ngôn từ gợi dục, báng bổ tôn giáo. Xa hơn, Áo Mưa, Phiếu Bé Ngoan hay Như Cái Lò từng bị khán giả chỉ trích là “đồi trụy, kích dục đội lốt nghệ thuật”.

Không ít khán giả chia sẻ sự bất bình khi các ca khúc dung tục xuất hiện khắp nơi, từ quán cà phê đến cửa hàng, mạng xã hội. Không hiểu sao họ hát được những ca khúc này mà bọn trẻ cũng thuộc lòng. Đây gọi là nhạc bẩn.

Một phụ huynh khác nói âm nhạc phản cảm len lỏi khắp nơi, khiến người nghe không có khả năng chọn lọc. Nhiều khi đi đường hay ở nhà, hàng xóm mở là phải nghe, có khi thuộc lúc nào không hay. Ai bảo không thích thì đừng nghe là không hiểu thực tế.

Sự phẫn nộ cá nhân đang dần chuyển thành làn sóng tẩy chay tập thể. Khán giả yêu cầu nghệ sĩ có trách nhiệm với sản phẩm mình làm ra, đề nghị các nền tảng như YouTube, TikTok, Spotify siết nội dung, gắn cảnh báo độ tuổi, và cơ quan quản lý đặt ra giới hạn rõ ràng để ngăn chặn sự tự do vô tội vạ.

Thị trường TPHCM phát triển sôi động, cần đi cùng chuẩn mực. Việc chấn chỉnh nghệ sĩ lệch chuẩn là hành động vừa đúng lúc, thể hiện trách nhiệm của thành phố đầu tàu. Nhiều khán giả cho rằng TPHCM phải là địa phương tiên phong trong việc đặt ra chuẩn văn hóa, để nghệ sĩ hiểu rằng “không phải muốn hát gì thì hát, muốn làm gì thì làm”.

Một khán giả nhắc lại với Tiền Phong câu chuyện từng được mang ra bàn luận và nóng suốt năm 2016, 2017 là cấp thẻ hành nghề cho nghệ sĩ. Khi đó, nhiều người phản đối vì cho rằng cách quản lý trên có thể kìm hãm đam mê nghệ thuật. Nhưng giờ đây mọi chuyện đảo chiều.

“Chỉ những người yếu kém, thiếu đạo đức nghề nghiệp mới sợ sự quản lý. Nếu có quy định cấp phép, có thể đã không để lọt quá nhiều sản phẩm lệch chuẩn như hiện tại”, một khán giả nhận định.

Nhạc sĩ Nguyễn Văn Chung, với tư cách người trong nghề và là công dân thành phố, cho rằng việc ban hành công văn này hoàn toàn đúng và nên được thực hiện sớm hơn. “Những bài hát phản cảm, dung tục không phải bây giờ mới xuất hiện. Tôi từng cảnh báo từ năm 2020 rằng nếu cứ xuề xòa, sớm muộn sẽ có sản phẩm tệ hơn, và điều đó đã xảy ra”, nhạc sĩ chia sẻ với Tiền Phong.

Theo anh, vấn đề nằm ở cách hiểu sai về hai chữ “sáng tạo”. “Sáng tạo cần tự do, nhưng không có nghĩa là vô hạn. Khi đã có tầm ảnh hưởng, nghệ sĩ cần cân nhắc từng câu chữ, hình ảnh. Nếu sáng tác cho riêng mình thì muốn gì cũng được, nhưng khi đã có hàng triệu khán giả, đặc biệt là giới trẻ, thì trách nhiệm văn hóa phải được đặt lên hàng đầu”, Nguyễn Văn Chung nói.

Nhạc sĩ nhấn mạnh rap hay underground không có lỗi, lỗi nằm ở người dùng nó sai cách. Khi bước ra thị trường đại chúng, nghệ sĩ phải tôn trọng giá trị văn hóa của xã hội. Chúng ta đề cao tình yêu gia đình, quê hương, sự trong sáng của tiếng Việt. Nếu muốn được khán giả yêu thương, phải tôn trọng những giá trị đó.

Cùng quan điểm, nhiều khán giả cho rằng không nên bài trừ rap hay các thể loại cá tính, mà cần loại bỏ ca từ phản cảm. Rap của Đen khiến người ta suy ngẫm, còn nhiều rapper khác chỉ thấy ngông cuồng, sáo rỗng.