Tại sao bệnh đậu mùa khỉ chủ yếu lây nhiễm ở nhóm quan hệ tình dục đồng giới?

PGS.TS Đỗ Văn Dũng - Ảnh: NGỌC PHƯỢNG

PGS Đỗ Văn Dũng nói: "Với sự toàn cầu hóa, ngày nay việc đi lại từ quốc gia này qua quốc gia khác hết sức dễ dàng, do đó khả năng xâm nhập và lây lan bệnh đậu mùa khỉ vào Việt Nam là có. Tuy vậy khả năng bệnh biến thành làn sóng dịch bệnh như COVID-19 là không cao nếu chúng ta có sự cảnh giác, kèm theo đó là các chương trình giám sát trong cộng đồng".

Bệnh không chỉ xảy ra ở khỉ

* Đậu mùa khỉ có phải là bệnh lý hiếm gặp không, thưa ông?

- Từ năm 1958, bệnh lý này đã được con người phát hiện trên một số con khỉ bị phát ban đậu mùa và kể từ đó gọi là bệnh đậu mùa khỉ. Bệnh này không phải là bệnh lạ với con người nhưng là bệnh hiếm, bởi trước đây chủ yếu tập trung ở các quốc gia vùng Tây Phi và Trung Phi và trở thành bệnh lưu hành ở các quốc gia này.

Tên gọi bệnh đậu mùa khỉ gợi ý chúng ta một số đặc điểm. Thứ nhất, đây là bệnh từ động vật truyền sang người, do đó dù tiêu diệt được bệnh trên người nhưng nếu trong quần thể của động vật vẫn còn tồn tại vẫn có nguy cơ lây nhiễm. Thứ hai, tuy gọi là bệnh đậu mùa khỉ nhưng bệnh này không chỉ xảy ra ở khỉ, mà ở nhiều loài động vật hoang dã khác (như các loài gặm nhấm).

Ở các quốc gia châu Phi có thể vì một số lý do con người săn bắn hoặc xâm chiếm môi trường sống bị thú cào, cắn hoặc ăn thịt chưa khi chưa xử lý chín đã bị nhiễm bệnh.

* Với số ca mắc tăng nhanh, Tổ chức Y tế thế giới (WHO) khuyến cáo các nước cần có các biện pháp ứng phó như chuẩn bị năng lực chẩn đoán, sàng lọc, cách ly - quản lý ca bệnh. Điều này khiến người dân lo ngại khi cho rằng liệu sắp có một đợt dịch mới như COVID-19 hay không?

- Bệnh này không phải không thể kiểm soát được, bởi khác với COVID-19 (có người không có triệu chứng), đa số các trường hợp lây lan đều có triệu chứng nhiễm bệnh như sốt, đau đầu, đau cơ, nổi hạch và đặc biệt là phát ban rất rõ ràng.

Ngoài ra, dù lây lan nhưng đậu mùa khỉ có tỉ suất lây truyền ít hơn so với COVID-19. Cụ thể với COVID-19, chủng Vũ Hán tỉ lệ 1 lây cho 2, chủng Delta tỉ lệ 1 lây cho 5 hoặc 7 và Omicron cao hơn nữa.

Nhưng với đậu mùa khỉ nếu không quan hệ đồng giới thì tỉ lệ lây nhiễm chỉ là 1.1, còn có quan hệ cũng chỉ 1 lây cho 1,6 hoặc 1,8 người. Với khả năng lây lan như vậy, chúng ta hoàn toàn có thể kiểm soát được tình hình.

Quan hệ đồng giới tiềm ẩn rủi ro

* Một vấn đề rất được quan tâm sau kết quả đánh giá của WHO cho thấy trong số các ca mắc chủ yếu là nam giới (chiếm 98%), đặc biệt rơi vào nhóm nam có quan hệ tình dục đồng giới. Các dữ liệu này nói lên điều gì, thưa ông?

- Như tôi đã nói, bệnh đậu mùa khỉ có thể lây lan theo nhiều cách khác nhau tùy vào từng khu vực và đối tượng. Và lây từ người sang người hiện nay chủ yếu xuất phát từ những người có quan hệ đồng giới.

Phải khẳng định ngay rằng bản thân của việc quan hệ đồng giới không phải là điều gì ghê gớm gây ảnh hưởng đến nguy cơ lây nhiễm bệnh đậu mùa khỉ. Vấn đề ở đây là tần suất, mức độ và hình thức tiếp xúc với người lạ của nhóm người này.

Thực tế người quan hệ tình dục đồng giới hiện ít nhiều còn bị kỳ thị ở nhiều quốc gia, họ ít khi có gia đình với người đồng giới và đây cũng chính là lý do khiến họ tìm kiếm bạn tình xa lạ ngoài xã hội thông qua các app.

Bên cạnh đó, cơ hội được quan hệ tình dục của nhóm này cũng tương đối hạn chế, do đó mỗi lần quan hệ có thể cùng lúc với nhiều người ở nhiều vùng miền, quốc gia khác nhau và không loại trừ trong số đó có người mang mầm bệnh đậu mùa khỉ. Đó cũng là một trong các lý do tại sao người nam quan hệ tình dục đồng giới thường có tỉ lệ lây nhiễm cao.

Tuy nhiên khi có sự cảnh báo từ chuyên gia về bệnh lý này, tôi tin rằng với sự hiểu biết của cộng đồng người đồng giới, cùng với trách nhiệm đối với sức khỏe của chính mình, gia đình và xã hội, họ sẽ có sự cảnh giác, sàng lọc khi quan hệ để tránh đến mức thấp nhất nguy cơ lây nhiễm bệnh đậu mùa khỉ.

Xét nghiệm không phải là rào cản lớn

* Các chuyên gia dịch tễ cho rằng điều khó khăn hiện nay không phải nằm ở số ca mắc và tử vong, mà nằm ở năng lực xét nghiệm chẩn đoán bệnh, cá nhân ông có nghĩ như vậy không?

- Theo tôi, rào cản về xét nghiệm chẩn đoán không phải là vấn đề lớn, rào cản lớn nhất hiện nay là làm sao để người dân nhận biết được các triệu chứng của bệnh đậu mùa khỉ, từ đó chủ động phòng ngừa cho mình, và khi mắc bệnh thì chủ động đến bệnh viện chẩn đoán, điều trị sớm.

Hiện nay tùy theo nguồn lực của từng quốc gia, với các quốc gia có đầy đủ nguồn lực họ có thể thực hiện xét nghiệm khẳng định chính xác các ca bệnh đậu mùa khỉ.

Tuy nhiên ở nhiều quốc gia khác, họ không nhất thiết phải chẩn đoán bằng biện pháp xác định (virus học), bởi bệnh này có các biểu hiện rất đặc trưng có thể chẩn đoán bằng lâm sàng hoặc khả năng lây lan giống như bệnh đậu mùa trước đây, và hầu như trên 90% đều xác định chính xác bệnh đậu mùa khỉ.