Tái hiện sống động gương mặt người phụ nữ sống từ 10.500 năm trước nhờ DNA cổ

Phát hiện này không chỉ hé lộ diện mạo của phụ nữ thời cổ đại mà còn mở ra cái nhìn sâu sắc về đời sống người tiền sử châu Âu.

Một nhóm nghiên cứu liên ngành đến từ Đại học Ghent (Bỉ), phối hợp cùng các nghệ sĩ Hà Lan Kennis & Kennis và dự án khảo cổ học ROAM, đã công bố hình ảnh tái dựng gương mặt của một người phụ nữ thời kỳ đồ đá giữa (Mesolithic), dựa trên DNA cổ lấy được từ hộp sọ được phát hiện năm 1988 tại hang Margaux, gần thị trấn Dinant, Bỉ.

Người phụ nữ này - được đặt tên là "Meuse Woman" - sống cách đây khoảng 10.500 năm tại khu vực nay là miền nam nước Bỉ. Cô là một thợ săn - hái lượm thuộc nhóm dân cư cổ Tây Âu, cùng chủng tộc với "Người Cheddar" nổi tiếng của Anh. Gương mặt tái dựng cho thấy cô có làn da nhạt màu hơn nhiều cá thể cùng thời, mái tóc sẫm và đôi mắt xanh biếc - đặc điểm di truyền hiếm thấy ở châu Âu thời kỳ đó.

Tiến sĩ Maïté Rivollat, chuyên gia di truyền học dẫn đầu dự án, cho biết: "Chúng tôi phát hiện cô ấy có đôi mắt xanh và nước da sáng hơn các cá thể người đồ đá giữa ở Tây Âu từng được phân tích trước đây. Đây là chi tiết nhỏ nhưng cực kỳ quan trọng, giúp phân biệt sự đa dạng di truyền trong quần thể cổ".

Dựa trên hộp sọ khá nguyên vẹn, các nhà khảo cổ học xác định "Meuse Woman" có độ tuổi từ 35 đến 60 khi qua đời - được xem là "tuổi thọ cao" trong điều kiện sống khắc nghiệt thời tiền sử. Isabelle De Groote, nhà khảo cổ tại Đại học Ghent, nhận định: "Cô ấy có sống mũi cao, gồ ghề và hàng lông mày nổi rõ - đặc điểm thường thấy ở nam giới. Điều này cho thấy sự đa dạng sinh học thời kỳ Mesolithic phức tạp hơn ta tưởng".

Để phục dựng chính xác, nhóm nghiên cứu đã kết hợp phân tích DNA cổ, đo đạc hình thái hộp sọ và các dữ liệu khảo cổ học khác như công cụ đá, vỏ sò, mảnh trại, thậm chí cả vết sơn và dấu vết thực vật, động vật còn sót lại ở vùng sông Meuse. Nhờ vậy, không chỉ gương mặt mà cả thế giới sống xung quanh cô cũng được "hồi sinh" đầy sinh động: từ cách săn bắn, hái lượm, cho đến phương tiện di chuyển.

Các chi tiết như hình xăm hay trang sức của người phụ nữ không được xác định cụ thể qua bộ hài cốt, nhưng được suy luận từ các khám phá tương đồng trong cùng khu vực. Điều này giúp bức chân dung không chỉ có chiều sâu khoa học mà còn mang giá trị thẩm mỹ và nhân học rõ nét.

Một điểm gây bất ngờ cho giới khảo cổ là việc tìm thấy hài cốt của tới 9 người phụ nữ cùng nằm trong hang Margaux - điều rất hiếm trong các di chỉ Mesolithic, vốn thường bao gồm cả nam giới và trẻ em. Nhà khảo cổ Philippe Crombé của Đại học Ghent nhận định: "Điều này có thể phản ánh tập tục chôn cất riêng biệt hoặc sự kiện lịch sử nào đó mà chúng ta chưa thể hiểu hết".

Chất lượng DNA thu được từ hộp sọ "Meuse Woman" được đánh giá là "rất tốt", cho phép phục dựng ở mức chi tiết đáng kinh ngạc, từ sắc tố da, màu mắt đến cấu trúc gương mặt.

Bức chân dung của "Meuse Woman" không chỉ là một công trình nghệ thuật, mà còn là cánh cửa mở vào thế giới của tổ tiên loài người tại châu Âu cách đây hơn một thiên niên kỷ. Cùng với các nghiên cứu tương tự như "Cheddar Man" ở Anh hay các bộ hài cốt ở Scandinavia, phát hiện này đang góp phần làm sáng tỏ lịch sử di cư, sự tiến hóa sinh học và xã hội của con người thời kỳ hậu băng hà.

Thông qua một mảnh xương sọ và công nghệ hiện đại, gương mặt của người phụ nữ cổ xưa ấy đã được "hồi sinh", nhắc nhở nhân loại về sự gắn kết kỳ diệu giữa quá khứ và hiện tại - nơi mà mỗi giọt máu, mỗi đoạn DNA đều lưu giữ câu chuyện dài của lịch sử loài người.