Sự thật đằng sau câu chuyện nhát búa 10.000 USD và một trí tuệ ngang tầm Einstein bị thế giới lãng quên

Nhiều người trong chúng ta hẳn đã từng nghe câu chuyện về vị kỹ sư tính phí 10.000 đô la để sửa một cỗ máy - 1 USD cho việc xoay một con ốc và 9.999 USD cho việc biết xoay con ốc nào. Điều ít ai biết là đây không phải chỉ là một câu chuyện ngụ ngôn về giá trị của kiến thức, mà là một sự kiện có thật với nhân vật chính là Charles Proteus Steinmetz (1865-1923) - một trong những kỹ sư thiên tài nhất nhưng thường bị lãng quên trong lịch sử.

Sinh ra tại Breslau, Đức (nay là Wroclaw, Ba Lan), Steinmetz khi trưởng thành chỉ cao chưa đầy 1,2 mét, với lưng gù và dáng đi khập khiễng do mắc bệnh vẹo cột sống nghiêm trọng và chứng lùn bẩm sinh. Cơ thể không cân đối với cái đầu to, đôi tay và chân lớn so với thân hình nhỏ bé khiến ông trở thành đối tượng của nhiều ánh nhìn khác lạ.

Tuy nhiên, trái ngược với vẻ ngoài kỳ dị, trí tuệ của Steinmetz vươn cao vượt trội hơn hầu hết các đồng nghiệp cùng thời. Albert Einstein, Nikola Tesla và Thomas Edison đều coi ông là người ngang hàng, một trong những bộ óc khoa học sáng giá nhất đầu thế kỷ 20.

Năm 1888, Steinmetz di cư sang Mỹ để tránh bị đàn áp chính trị. Ông suýt bị từ chối nhập cảnh vì là người lùn, nhưng một người bạn Mỹ đi cùng đã thuyết phục các viên chức nhập cư rằng chàng trai Đức trẻ tuổi có bằng tiến sĩ này là một thiên tài và sự hiện diện của ông một ngày nào đó sẽ mang lại lợi ích cho toàn nước Mỹ. Chỉ vài năm sau, Steinmetz đã chứng minh điều đó là chính xác.

Trong thời kỳ điện năng còn trong giai đoạn sơ khai, công trình đột phá của Steinmetz về dòng điện xoay chiều (AC) đã thay đổi hoàn toàn ngành công nghiệp điện. Ông phát triển lý thuyết toán học về hiện tượng từ trễ (hysteresis) trong hệ thống điện - một khám phá quan trọng cho phép các kỹ sư thiết kế động cơ và máy phát điện hiệu quả hơn.

Làm việc cho General Electric, ông đã giúp thiết lập các tiêu chuẩn vẫn còn là nền tảng cho kỹ thuật điện đến ngày nay. Không có những đóng góp của Steinmetz, lưới điện hiện đại có thể trông rất khác - hoặc thậm chí có thể không tồn tại.

Không cần gõ nhát búa nào – vẫn gửi hóa đơn 10.000 USD

Câu chuyện nổi tiếng nhất về Steinmetz xảy ra vào đầu những năm 1920. Henry Ford, ông vua sản xuất hàng loạt công nghiệp, đang đối mặt với một cuộc khủng hoảng lớn tại Nhà máy River Rouge nổi tiếng ở Michigan. Một máy phát điện khổng lồ được đặt hàng riêng - thiết bị quan trọng để duy trì hoạt động của toàn bộ nhà máy - đã bị hỏng.

Các kỹ sư giỏi nhất của Ford đã thử mọi cách để sửa chữa. Họ tháo rời các bộ phận, kiểm tra dây điện, thay thế linh kiện-nhưng không ai có thể tìm ra nguyên nhân gốc rễ. Những ngày máy ngừng hoạt động đã khiến Ford tổn thất một khoản tiền lớn. Sản xuất bị tê liệt.

Cuối cùng, có người đề xuất gọi Charles Proteus Steinmetz đến giúp đỡ. Steinmetz xuất hiện không ồn ào, không phô trương. Thay vì lao ngay vào kiểm tra máy móc, ông chỉ đưa ra ba yêu cầu đơn giản: một cuốn sổ tay, một cây bút và một chiếc giường xếp.

Trong suốt hai ngày hai đêm liên tục, ông nằm bên cạnh máy phát điện đã chết. Ông lắng nghe, quan sát và ghi chép các phương trình phức tạp vào sổ tay, tính toán các hành vi điện phức tạp vô hình đối với người khác. Không giống như các kỹ sư nhà máy, Steinmetz không chỉ nhìn thấy các đai ốc và bu lông - ông có thể lập bản đồ tư duy về các lực từ trường, điện trở và dòng điện vô hình chảy bên trong máy.

Sau gần 48 giờ nghiên cứu tỉ mỉ, Steinmetz yêu cầu một chiếc thang, một thước đo và một mẩu phấn. Leo cẩn thận lên cạnh máy phát điện khổng lồ, ông đo một điểm cụ thể, rồi đánh dấu nó bằng một dấu "X" đơn giản. Quay sang đội kỹ thuật đã kiệt sức, ông nói: "Tháo tấm panel này, tháo cuộn dây từ chính điểm này và loại bỏ 16 vòng dây." Dù hoài nghi nhưng đã tuyệt vọng, đội kỹ thuật đã làm theo. Chỉ vài phút sau, máy phát điện hoạt động trở lại - mạnh mẽ và ổn định như mới được lắp đặt.

Vài ngày sau, Ford nhận được hóa đơn từ Steinmetz với tổng số tiền là 10.000 đô la. Sốc trước chi phí cao ngất ngưởng, Ford yêu cầu một hóa đơn chi tiết. Steinmetz đáp lại với sự chính xác đáng kinh ngạc: "Đánh dấu phấn: 1 đô la. Biết đánh dấu ở đâu: 9.999 đô la." Ford, hiểu được giá trị thực sự của chuyên môn, đã nhanh chóng thanh toán mà không phàn nàn thêm.

Câu chuyện này không chỉ là một giai thoại lịch sử thú vị - nó là một lời nhắc nhở mạnh mẽ về giá trị thực sự của chuyên môn, kinh nghiệm và kiến thức sâu rộng. Dấu phấn của Steinmetz không chỉ đơn thuần là việc xoay một con ốc. Đó là kết quả của hàng thập kỷ học hỏi, thử nghiệm không ngừng và một bộ óc có khả năng hình dung những lực mà người khác thậm chí không thể phát hiện.

Một di sản trường tồn về kỹ thuật

Ngoài sự cố Ford, di sản của Steinmetz còn vượt xa hơn thế. Ông đã xuất bản hàng chục bài báo khoa học định nghĩa lý thuyết điện hiện đại. Ông viết một cuốn sách giáo khoa đột phá về hiện tượng từ trễ vẫn còn là tài liệu tham khảo trong nhiều thập kỷ. Ông giúp chuẩn hóa hệ thống điện xoay chiều, tạo điều kiện cho sự phát triển của lưới điện toàn quốc.

Đặc biệt, ông đã thành công trong việc tạo ra sét nhân tạo trong phòng thí nghiệm - những tia sét khổng lồ dài tới 36 mét. Steinmetz còn là người ủng hộ mạnh mẽ cho điện công cộng và quyền bình đẳng, tin tưởng sâu sắc vào việc dân chủ hóa công nghệ.

Mặc dù có ngoại hình khiếm khuyết, Steinmetz chưa bao giờ để điều đó làm giảm tinh thần của mình. Trên thực tế, sự kiên cường và óc hài hước của Steinmetz thường khiến những người có thể thương hại ông phải ngạc nhiên. Một nhà viết tiểu sử đã ghi chú: "Ông ấy khiến người ta quên đi những khiếm khuyết của cơ thể trước sự rực rỡ của trí tuệ."

Cuộc sống cá nhân của Steinmetz cũng đầy thú vị không kém. Biết rằng dị tật của mình là di truyền (cả cha và ông nội của ông đều bị ảnh hưởng bởi chứng gù lưng), Steinmetz đã chọn không kết hôn, sợ truyền lại dị tật của mình. Tuy nhiên, ông đã tạo dựng một gia đình theo cách riêng của mình.

Ông trở nên thân thiết với một trong những trợ lý phòng thí nghiệm, Joseph LeRoy Hayden, và cuối cùng đã mời Hayden cùng vợ Corrine về sống chung trong ngôi nhà lớn của mình ở Đại lộ Wendell. Steinmetz còn nhận nuôi Hayden làm con trai hợp pháp và trở thành "ông nội" của ba đứa con của Hayden.

Ông đảm bảo rằng lũ trẻ lớn lên trong một ngôi nhà đầy kỳ diệu, với các bữa tiệc sinh nhật có chất lỏng và khí gas phát nổ trong đèn Bunsen rải rác trang trí khắp nhà, và những câu chuyện về rồng và yêu tinh được minh họa bằng pháo hoa mà ông tạo ra từ các hỗn hợp sodium và hydrogen.

Mê say thiên nhiên, Steinmetz đã cho xây dựng một ngôi nhà với nhà kính, nơi ông trồng lan, dương xỉ và xương rồng (ông thích thú với hình dạng kỳ lạ của chúng). Ông cũng nuôi một bộ sưu tập động vật kỳ lạ, bao gồm cá sấu, rắn chuông và nhện góa phụ đen, thể hiện niềm đam mê với mọi thứ nguy hiểm của một cậu bé tinh nghịch.

Mùa thu năm 1923, Steinmetz và gia đình đi du lịch về phía tây bằng tàu hỏa, dừng chân để chiêm ngưỡng Grand Canyon, Yosemite và gặp gỡ diễn viên Douglas Fairbanks ở Hollywood. Chuyến đi đã khiến nhà khoa học 58 tuổi kiệt sức, và vào ngày 26 tháng 10, tại nhà riêng trên Đại lộ Wendell, cháu trai Billy mang bữa sáng đến cho ông trên khay, chỉ để phát hiện Steinmetz nằm bất động trên giường, một cuốn sách vật lý bên cạnh. Trong giấc ngủ, các bác sĩ cho biết, trái tim ông đã ngừng đập. "Phù thủy xứ Schenectady" đã ra đi.

Charles Proteus Steinmetz có thể nhỏ bé về vóc dáng, nhưng những đóng góp của ông cho khoa học, công nghệ và công nghiệp là khổng lồ. Vết phấn 10.000 đô la của ông không phải về sự kiêu ngạo hay cách lập hóa đơn khôn ngoan - mà là về việc tôn vinh cả một đời dành để làm chủ những lực vô hình đang vận hành thế giới hiện đại.

Trong một kỷ nguyên bị ám ảnh bởi tốc độ và những lối tắt, câu chuyện của Steinmetz nhắc nhở chúng ta: thiên tài thực sự không nằm ở việc làm mọi thứ nhanh chóng, mà ở việc làm chúng với sự chính xác, trí tuệ và sự thấu hiểu sâu sắc. Đôi khi, hành động đơn giản nhất - một dấu phấn - có thể mang trong mình toàn bộ giá trị của cả một đời người làm chủ tri thức.

(Theo smithsonianmag)