Lần theo hình ảnh camera hồng ngoại, kỹ sư bảo tồn hân hoan tìm thấy phân loài mới chưa được phát hiện

Camera khám phá bí mật của Mãng Sơn

Theo Chinadaily, vào một buổi sáng tháng 5/2020, kỹ sư Trần Đức Thắng thuộc phòng khoa học và giáo dục công chúng của khu bảo tồn Thiên nhiên Quốc gia Mãng Sơn, đã vô cùng ngạc nhiên khi xem một đoạn video từ camera hồng ngoại. Khu bảo tồn Thiên nhiên Quốc gia Mãng Sơn, tọa lạc tại huyện Nghi Chương, tỉnh Hồ Nam, nổi tiếng với hệ sinh thái rừng lá rộng cận nhiệt đới được bảo tồn tốt và sự đa dạng sinh học phong phú. Đoạn phim ghi lại cảnh một sinh vật có phần lưng tròn, màu đen, đang thoải mái cọ mình vào gốc cây.

Khi con vật quay đầu, kỹ sư Trần nhận ra nó có hình dáng giống một con hươu nhỏ, với bộ lông màu nâu oliu, tai to và xù, đuôi ngắn củn và hai chiếc răng nanh nhỏ nhô ra hai bên miệng. Ông thốt lên: "Trông nó giống hươu xạ!". 

Đây là một loài động vật quý hiếm, nổi tiếng với việc tiết ra xạ hương và được xếp vào danh sách các loài có nguy cơ tuyệt chủng trên toàn cầu. Tại Trung Quốc, hươu xạ được nâng cấp lên thành động vật được bảo vệ cấp quốc gia vào năm 2003. Trước đó, Khu bảo tồn Mãng Sơn chưa từng ghi nhận sự xuất hiện của loài hươu này.

Chiếc camera hồng ngoại được kỹ sư Trần lắp đặt vào tháng 1/2020 và đã ghi lại được 5 đoạn video về con hươu xạ này trong tháng 2. Mãi đến tháng 5 cùng năm, ông mới thu thập được dữ liệu. Vô cùng phấn khích trước phát hiện này, ông đã gửi video đến Sở Lâm nghiệp tỉnh Hồ Nam. Các chuyên gia ở đây cũng tỏ ra hào hứng không kém.

Một nhà nghiên cứu nhận định: "Việc ghi lại được hình ảnh hươu xạ bằng camera hồng ngoại đã là một điều may mắn, nhưng có thể còn một bất ngờ lớn hơn nữa". Loài hươu xạ được tìm thấy ở các khu vực khác của Trung Quốc thường có những mảng trắng hoặc cam đặc trưng ở hàm dưới, cổ họng, cổ và ngực. Tuy nhiên, cá thể hươu xạ tại Mãng Sơn lại không có những đặc điểm này. Điều này cho thấy khả năng đây là một phân loài mới chưa được phát hiện.

Để kiểm chứng giả thuyết, ban quản lý Khu bảo tồn Mãng Sơn đã cử toàn bộ nhân viên nghiên cứu tìm kiếm dấu vết của hươu xạ trên núi, chẳng hạn như phân, dấu chân và lông, với hy vọng tiến hành xét nghiệm gen. Kỹ sư Trần cho biết: "Nhiều năm đã trôi qua, nhưng chúng tôi vẫn chưa tìm thấy bất kỳ bằng chứng vật chất nào về loài vật này". Tuy nhiên, các camera hồng ngoại rải rác khắp khu bảo tồn vẫn tiếp tục ghi lại được hình ảnh của loài hươu xạ khó nắm bắt này nhiều lần.

Kỹ sư Trần là người phụ trách chính của dự án giám sát bằng camera của khu bảo tồn. Năng lực của ông trong kỹ thuật này và sự am hiểu sâu sắc về đa dạng sinh học của khu bảo tồn phần lớn là do tự học hỏi trong nhiều năm. 

Hy vọng mới cho công tác bảo tồn loài nguy cấp

Hươu xạ rừng (tên khoa học là Moschus berezovskii), còn gọi là hươu xạ lùn, là một trong tám loài hươu xạ thuộc họ Moschidae, phân bố chủ yếu ở Trung Quốc và Việt Nam. Tại Việt Nam, loài này từng được ghi nhận ở các vùng núi đá vôi phía Bắc như Cao Bằng, Lạng Sơn và Hà Giang. Sau nhiều thập kỷ vắng bóng, vào đầu năm 2025, hình ảnh của hươu xạ rừng đã được ghi lại tại tỉnh Cao Bằng thông qua hệ thống bẫy ảnh, đánh dấu sự hiện diện trở lại của loài này trong tự nhiên.

Hươu xạ rừng có kích thước nhỏ, dài khoảng 80–100 cm, cao vai 50–60 cm và nặng từ 7–17 kg. Loài này không có sừng nhưng con đực có hai chiếc răng nanh dài nhô ra từ miệng – một đặc điểm đặc trưng để tranh giành bạn tình. Bộ lông thường có màu nâu xám pha vàng, giúp chúng ngụy trang hiệu quả trong môi trường rừng núi. Ngoài ra, con đực còn sở hữu tuyến xạ đặc biệt nằm giữa bụng và bộ phận sinh dục, tiết ra chất xạ hương có giá trị cao trong công nghiệp nước hoa và y học cổ truyền.

Hươu xạ thường sinh sống đơn độc trong các khu rừng lá rộng hoặc rừng hỗn giao ở độ cao từ 800 đến 2.800 mét. Chúng hoạt động chủ yếu vào lúc bình minh và hoàng hôn, sử dụng chất xạ để đánh dấu lãnh thổ. Mùa sinh sản của chúng bắt đầu từ tháng 10 đến tháng 1 năm sau, thời gian mang thai kéo dài khoảng 6 tháng, và mỗi lần sinh từ 1 đến 3 con non.

Loài hươu xạ rừng hiện được Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế (IUCN) xếp vào danh sách "Nguy cấp" do số lượng giảm sút và phân bố bị thu hẹp. Tại Việt Nam, quần thể hươu xạ rừng ước tính chỉ còn dưới 50 cá thể trong tự nhiên. Nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng này là do săn bắt trái phép để lấy xạ hương và mất môi trường sống vì nạn phá rừng và phát triển hạ tầng.

Việc phát hiện hươu xạ rừng tại Cao Bằng, Việt Nam năm 2025 mở ra hy vọng mới cho công tác bảo tồn loài này. Các chuyên gia khuyến nghị cần mở rộng các khu bảo tồn, tăng cường giám sát bằng hệ thống camera hồng ngoại, và thực hiện nghiên cứu di truyền để hiểu rõ hơn về loài cũng như triển khai các biện pháp bảo vệ hiệu quả hơn trong tương lai.

 (Tham khảo Chinadaily, Lao động, Bảo vệ Môi trường)