Lại tiếp tục tranh cãi chuyện "phí giữ chỗ" cao đến hàng chục triệu đồng: Làm gì để cả trường, cả phụ huynh không ai thiệt?

Ngày 22/3/2024, Sở GD&ĐT Hà Nội có văn bản 809/SGDĐT-QLT, yêu cầu các đơn vị nghiêm tục thực hiện công tác tuyển sinh đầu cấp năm học 2024 – 2025 trên địa bàn TP; trong đó nhấn mạnh việc các trường học không được thu tiền giữ chỗ của học sinh.

Phía Sở GD&ĐT Hà Nội thông tin, sẽ phối hợp với các đơn vị liên quan tăng cường thanh tra, kiểm tra, xử lý nghiêm nếu phát hiện vi phạm.

Tại hội nghị hướng dẫn tuyển sinh năm học 2024-2025, Giám đốc Sở GD&ĐT Hà Nội Trần Thế Cương cũng cho rằng, việc trường tư thu phí đặt cọc là thiếu nhân văn, làm mất đi tính mô phạm trong nhà trường. Ông đề nghị các trường rút kinh nghiệm, đồng thời tạo điều kiện tối đa cho học sinh.

Tuy nhiên, đến mùa tuyển sinh năm nay, theo ghi nhận, nhiều trường tư thục vẫn thu "phí giữ chỗ" dưới nhiều cái tên khác nhau, chẳng hạn như "phí nhập học dành cho học sinh đầu cấp",... Có trường thu phí 1, 2 triệu đồng, có trường thu tới 30 triệu đồng - một mức phí cao đến khó tin!

Điều này gây ra những cuộc cãi vã, tranh luận lớn trên các hội nhóm mạng xã hội, diễn đàn dành cho phụ huynh.

"Phí giữ chỗ" - Chuyện xảy ra đã nhiều năm

Thực tế, phí giữ chỗ đã tồn nhiều năm nay tại các trường tư. Khoản tiền này con được gọi là phí ghi danh, tiền cọc, phí nhập học,... Bản chất của các khoản phí này là đóng một lần duy nhất tại thời điểm đăng ký nhập học nhằm mục đích giữ chỗ.

Nếu học sinh nhập học, trường sẽ khấu trừ vào các chi phí trong năm. Nếu không nhập học, tùy từng trường, phụ huynh có thể nhận lại một phần, toàn bộ hoặc không được hoàn trả.

Với các trường, việc thu phí giữ chỗ nhằm nhiều mục đích. Thứ nhất là để hạn chế tình trạng đăng ký ảo: Không ít phụ huynh nộp hồ sơ vào nhiều trường cùng lúc nhưng chỉ chọn một trường để nhập học. Điều này gây khó khăn cho các trường tư thục trong việc dự báo số lượng học sinh thực tế.

Thứ hai, nhằm đảm bảo tài chính và quản lý nhân sự: Phí giữ chỗ giúp các trường có nguồn thu ổn định, từ đó lên kế hoạch tuyển dụng giáo viên và đầu tư cơ sở vật chất phù hợp.

Thứ ba, tạo sự cam kết từ phụ huynh. Khoản phí giữ chỗ đắt đỏ sẽ khiến phụ huynh cân nhắc kỹ trước khi quyết định, tránh tình trạng thay đổi đột ngột gây ảnh hưởng đến công tác tuyển sinh của trường.

Nói về điều này, Hiệu trường một trường tư thục ở Hà Nội cũng từng trả lời báo chí rằng: Đa số các trường tư thục, tự chủ tài chính cần có cam kết từ phía phụ huynh. Bởi nếu không có sự cam kết này, phụ huynh có thể cứ đăng ký vào và không có sự ràng buộc nào, sau đó lại chuyển sang trường khác học. Vậy thì các trường sẽ không thể nào ổn định hoạt động được.

Vị Hiệu trưởng cũng cho hay, tất cả các trường quốc tế trên thế giới đều có phần phí giữ chỗ.

Nhìn từ góc độ quản lý, phí giữ chỗ có thể giúp trường tư vận hành ổn định hơn. Tuy nhiên, xét từ phía phụ huynh và học sinh, nó lại đặt ra nhiều vấn đề về tính công bằng và nhân văn. Thậm chí nhiều ý kiến phân tích cho rằng, nhà trường hoàn toàn có thể... trục lợi, làm giàu từ phí giữ chỗ?

Tại sao phí giữ chỗ bị xem là "thiếu nhân văn"?

Thứ nhất, không phải gia đình nào cũng có điều kiện kinh tế dư dả để đóng phí giữ chỗ, nhất là khi số tiền này có thể lên đến hàng triệu đồng. Đối với những học sinh có năng lực nhưng hoàn cảnh khó khăn, chính sách này có thể khiến các em mất cơ hội học tập tại trường tư thục.

Thứ hai, nhiều trường không có chính sách hoàn phí rõ ràng. Nếu phụ huynh đổi ý hoặc có lý do chính đáng không thể cho con theo học, họ vẫn có thể mất toàn bộ số tiền đã đóng. Điều này gây ra sự bất công, vì phí giữ chỗ thực chất không phải là học phí mà chỉ là một cam kết nhập học.

Thứ ba, như đã nói ở trên, nhiều phụ huynh lo ngại, nhà trường hoàn toàn có thể... trục lợi, làm giàu từ phí giữ chỗ. Một phụ huynh ở quận Hà Đông chia sẻ, kỳ thi lớp 10 ở Hà Nội luôn căng thẳng, chỉ hơn 60% em có suất đỗ công lập. Nếu phụ huynh không có phương án dự phòng thì rất có thể con không có chỗ học. Thực tế, năm 2023 từng xảy ra cảnh phụ huynh thức trắng đêm xếp hàng nộp hồ sơ ở trường tư nhưng vẫn hết suất. Chính vì vậy, phụ huynh luôn trong tâm lý lo lắng, buộc phải nộp phí giữ chỗ cho con.

"Các trường tư thục nắm bắt rất rõ điều này và có thể tận dụng để đưa ra mức phí giữ chỗ cao. Nếu phụ huynh không đóng phí giữ chỗ, họ có nguy cơ mất chỗ học cho con. Nếu đóng mà sau đó đổi ý, họ mất trắng số tiền này. Trong khi đó, trường gần như không chịu bất kỳ rủi ro nào", phụ huynh nói trên phân tích.

Điều này khiến không ít phụ huynh cảm thấy bị "ép" phải đóng tiền, dù họ không thực sự muốn hoặc chưa chắc chắn về quyết định của mình. Đây chính là lý do nhiều người cho rằng các trường đang trục lợi từ nỗi sợ hãi của phụ huynh.

Bên cạnh đó, cũng có ý kiến phân tích rằng, đúng là các trường quốc tế trên thế giới có thu phí giữ chỗ nhưng thường có chính sách rõ ràng và minh bạch hơn.

Phí giữ chỗ thường hợp lý hơn so với tổng học phí (trong khi ở Việt Nam có trường thu đến 30 triệu đồng, gần bằng học phí một học kỳ). Ngoài ra, phụ huynh cũng có nhiều lựa chọn hơn trong hệ thống giáo dục quốc tế, nên ít bị "ép" phải đóng phí giữ chỗ quá cao như ở Việt Nam.

Các trường có "làm giàu" từ phí giữ chỗ không?

Không thể phủ nhận rằng, với những trường tư có số lượng tuyển sinh lớn, việc thu phí giữ chỗ có thể tạo ra một nguồn thu đáng kể. Nếu trường có uy tín, số lượng hồ sơ đăng ký đông, việc học sinh rút hồ sơ không ảnh hưởng nhiều đến kế hoạch tuyển sinh, nhưng trường vẫn giữ nguyên khoản tiền đã thu từ phụ huynh.

Chẳng hạn: Nếu một trường có 500 suất nhưng nhận đến 700 hồ sơ và thu phí giữ chỗ 10 triệu đồng/học sinh, họ có thể thu 7 tỷ đồng. Nếu 50 học sinh rút hồ sơ, số tiền trường "hưởng lợi" là 500 triệu đồng. Trong khi đó, trường hoàn toàn có thể tuyển bổ sung mà không mất gì.

Rõ ràng, nếu không có chính sách minh bạch về việc hoàn phí hoặc giới hạn mức phí hợp lý, khoản tiền này có thể bị lạm dụng như một hình thức tăng doanh thu hơn là một biện pháp tuyển sinh hợp lý.

Một số trường có thể lợi dụng chính sách này để thu thêm tiền từ phụ huynh mà không thực sự cần thiết. Nếu trường vẫn tiếp tục tuyển sinh số lượng lớn hơn chỉ tiêu dù đã thu phí giữ chỗ, điều này sẽ gây mất lòng tin trong phụ huynh và xã hội.

Làm thế nào để "phí giữ chỗ" trở nên "nhân văn" hơn?

Để cân bằng giữa lợi ích của nhà trường và quyền lợi của phụ huynh, các trường cần có những điều chỉnh hợp lý:

Thứ nhất, trường cần công khai rõ ràng về mức phí, điều kiện hoàn trả và thời gian hoàn phí. Nếu học sinh không nhập học, trường nên hoàn lại một phần phí thay vì giữ toàn bộ, trừ đi một khoản nhỏ để chi trả cho công tác hành chính.

Thứ hai, cần có chính sách hỗ trợ học sinh khó khăn, cụ thể miễn hoặc giảm phí giữ chỗ cho học sinh thuộc diện gia đình có thu nhập thấp hoặc có thành tích học tập xuất sắc. Xây dựng quỹ hỗ trợ để đảm bảo học sinh có năng lực không bị mất cơ hội học tập vì lý do tài chính.

Thứ ba, trường chỉ nên thu phí giữ chỗ khi số lượng hồ sơ vượt quá chỉ tiêu tuyển sinh, tránh tình trạng thu phí tràn lan gây áp lực tài chính cho phụ huynh. Nếu đã thu phí giữ chỗ, trường cần cam kết không tuyển sinh vượt quá số lượng dự kiến để đảm bảo công bằng cho những người đã đóng phí.

Cuối cùng, Bộ Giáo dục & Đào tạo hoặc Sở Giáo dục cần đưa ra quy định rõ ràng về mức phí tối đa, điều kiện hoàn trả và quy trình thu phí để tránh lạm dụng. Ngoài ra, tăng cường giám sát và xử lý các trường hợp trường tư thục thu phí thiếu minh bạch hoặc có dấu hiệu trục lợi.

Nhìn nhận một cách khách quan, việc thu phí giữ chỗ khi tuyển sinh lớp 10 có thể giúp các trường tư thục quản lý tuyển sinh hiệu quả hơn, nhưng nếu không có chính sách hợp lý, nó có thể trở thành gánh nặng tài chính và bị xem là thiếu nhân văn.

Giải pháp tốt nhất là đảm bảo tính minh bạch, công bằng và có chính sách hỗ trợ học sinh khó khăn, để mọi học sinh đều có cơ hội tiếp cận nền giáo dục chất lượng. Đồng thời, cơ quan quản lý cũng cần có quy định chặt chẽ nhằm giám sát và ngăn chặn tình trạng lạm dụng chính sách này.