Pháo hoa - từ lịch sử tới bí kíp tạo hình siêu kì diệu

Thuốc súng chính là một trong bốn phát minh vĩ đại nhất của người Trung Quốc. Hơn 1.000 năm về trước, họ đã tìm ra hỗn hợp bột lưu huỳnh, bột than, kali nitrat có khả năng cháy và nổ cực mạnh mang tên “thuốc nổ đen”. Song thay vì việc chế tạo những vũ khí tối tân đương thời thì người Trung Hoa lại dùng nó để làm nên pháo bông giải trí. Dân tộc này lần đầu tiên trên địa cầu phát kiến ra hình thức tiêu khiển vua chúa rất sang trọng: ngắm pháo bông. Nhưng mấy ai biết rằng, đằng sau thứ ánh sáng hào nhoáng, muôn hình vạn vẻ của những “bông hoa trên trời” đó là cả một sự kì công chế tạo cùng rất nhiều bí ẩn chưa được tiết lộ…

Sự ra đời của pháo gắn liền với hai giai thoại về Lý Điền ở thế kỉ thứ VII. Có người nói rằng, ông chính là người chế ra tiền thân của pháo bông, nhằm xua đuổi tà ma, cứu giúp dân chúng. Nhưng người khác lại nói, Lý Điền dùng pháo bông để trị bệnh cho vua Đường Thái Tông và được phong làm Bộc Trúc tổ sư. Tuy là tổ tiên của hình thức nghệ thuật này nhưng chính người Tây Âu đã đưa loại hình trình diễn này đạt tới đỉnh cao. Người Ý đã bị mê hoặc với pháo bông kể từ khi nhà thám hiểm Marco Polo đã mang pháo nổ từ Phương Đông trở về vào năm 1292. Vào thời kì Phục hưng ở châu Âu (1400 -1500), người Ý đã phát triển, tạo ra thêm nhiều màu sắc cho pháo, cải tiến kĩ thuật bắn pháo, giúp pháo bông phát triển thành pháo hoa.

Ở Anh, pháo hoa cũng trở nên phổ biến trên khắp đất nước dưới triều đại của Nữ hoàng Elizabeth Đệ Nhất. Thậm chí, nữ hoàng yêu thích pháo hoa đến độ bà nghĩ ra một tước hiệu mới mang tên "Ngọn đuốc sáng nước Anh" (Fire Master of England). Và sau này, trong lễ đăng quang của mình, Hoàng đế James Đệ Nhị cũng tự phong tước vị đó cho mình vì ông rất mê vẻ đẹp của bông pháo khi tỏa sáng. Từ đó trở đi, biểu diễn pháo hoa đã trở thành một nghi lễ quan trọng của hoàng gia.

Pháo hoa gồm có hai phần chính là bộ phận phóng (nòng súng, pháo, làm nhiệm vụ phát nổ đưa pháo lên không trung) và phần pháo cháy (phần sẽ phát nổ và tạo ra những hình thù khác nhau). Trong phần pháo chính, người ta trộn vào đó rất nhiều những chất phụ gia tạo màu bên cạnh thuốc nổ đen, chủ yếu gồm hỗn hợp các muối hóa học khi cháy sáng ở nhiệt độ cao thì phát ra thứ ánh sáng có màu đặc trưng.

Nếu như ánh sáng vàng có từ hỗn hợp nhôm và magiê cháy ở nhiệt độ 1.500 độ C thì khi nhiệt độ lên tới 3.000 độ C, màu trắng ấy chuyển thành tia lửa trắng lấp loáng. Bên cạnh đó, màu xanh lá cây do bari nitrat tạo ra, màu đỏ của muối clorua kim loại stronti… chúng đều là những màu sắc nguyên thủy của pháo hoa. Sau này, với sự nghiên cứu và tìm tòi của những nghệ nhân, màu sắc pháo hoa đã đa dạng hơn rất nhiều: muối đồng clorua cho màu xanh da trời, màu đỏ và xanh da trời trộn với nhau tạo nên màu tím lãng mạn và các ánh hồng, da cam do bột than cháy tạo ra. Tất nhiên, công đoạn tinh tế này là cả một nghệ thuật công phu, có như thế mới ra sáng tạo ra được những bức họa ánh sáng hoàn hảo trên bầu trời đêm.

Bí quyết tạo hình cũng là một điểm hấp dẫn của pháo hoa. Kĩ thuật tạo hình khi xưa còn chưa thực sự phát triển, chủ yếu là những hình thù giản đơn, nhưng theo thời gian, với sự phát triển công nghệ chóng mặt thì việc tạo ra những trái tim, cành lúa, đuôi mèo, quả địa cầu hay sao chổi là điều không quá khó khăn với các nghệ nhân làm pháo.

Để hiểu được cơ chế này, phải đi sâu khám phá chi tiết bên trong của pháo hoa. Một quả pháo hình cầu thường bao gồm một lớp vỏ pháo dày bên ngoài, phía bên trong, ở chính giữa là một dây dẫn cháy và thuốc nổ đen xung quanh. Xen kẽ lượng chất mồi dẫn là những hạt cháy, bìa giấy bọc chất tạo màu sắc dạng hình cầu nhỏ. Người ta sẽ tạo ra ngôi sao, hoa, đuôi mèo, quả địa cầu… bằng cách sắp xếp những hạt cháy ấy thành hình thu nhỏ. Ví dụ như nếu muốn tạo hình một ngôi sao vàng trên nền trời đêm, các nghệ nhân phải sử dụng những hạt cháy trong gồm có nhôm và magiê, bọc ngoài là lượng thuốc nổ đủ cung cấp nhiệt cho hạt cháy cỡ tới 1.500 độ C mới tạo ra được màu vàng đẹp nhất.

Các nhà sản xuất phải tính toán cực kì chính xác, vì lượng thuốc nổ phù hợp sẽ quyết định hướng bay, tốc độ bay cũng như thời gian chiếu sáng trên bầu trời . Cũng chính vì lí do trên mà thông tin pha trộn màu sắc và tạo hình trở thành bí quyết cạnh tranh cá nhân hay một tập thể nào đó và điều này sẽ không bao giờ được để lộ ra cho người ngoại đạo.

Thêm một điểm thú vị khác về pháo hoa, đó là sự kết hợp khá ăn ý với âm thanh. Giữa một nền trời tối đen, trên nền bản nhạc nào đó du dương, những âm thanh tiếng nổ rền vang của pháo là điểm nhấn thu hút tầm mắt con người hướng lên những bông hoa muôn hình vạn trạng, rực rỡ sắc màu. Vì vậy, hiện nay, trong hầu hết các cuộc thi pháo hoa quốc tế, yếu tố âm thanh được chú trọng và coi là bạn đồng hành của những màn pháo hoa ấn tượng đến từ các đội tham gia.