Gen Alpha gặp bài toán khó, thay vì hỏi phụ huynh hay giáo viên thì sử dụng ChatGPT để không bị mắng: Người lớn có đang nhàn quá?

"Con em tôi học kiểu gì mà tôi không hiểu nổi!", đây có lẽ là một trong những lời than phổ biến nhất từ phụ huynh có con thuộc thế hệ Gen Alpha (sinh từ 2010 đến nay). Những đứa trẻ lớn lên cùng iPad, học từ video hơn là từ sách và luôn giải đáp mọi thắc mắc bằng việc... hỏi AI.

Gen Alpha đang định nghĩa lại khái niệm học theo một cách khiến cả phụ huynh lẫn giáo viên phải ngỡ ngàng, ngơ ngác và bật ngửa.

Cách học của Gen Alpha khác rồi!

Nếu trước đây, việc học gắn liền với bảng đen, phấn trắng và những cuốn sách giáo khoa dày cộp thì hiện tại, mọi thứ có vẻ đã thay đổi ít nhiều. Những phương pháp truyền thống như vậy cơ bản vẫn tồn tại, nhưng riêng với Gen Alpha, họ có thêm nhiều cách thức tiếp cận kiến thức mới như học bằng việc "quét" TikTok, học từ YouTube Shorts, hoặc tìm kiếm bằng giọng nói trên Google.

Dạng học này có tên là "microlearning", tức học qua các nội dung ngắn, nhanh, dễ tiếp thu. Gen Alpha không có kiên nhẫn ngồi một chỗ 45 phút như thế hệ trước. Nếu bài giảng quá dài hoặc giáo viên giảng theo kiểu "một chiều", rất nhanh chóng, các em sẽ chuyển sang trạng thái nghe mà không nghe.

Cũng chính vì thế mà một thực tế đang diễn ra ngày càng phổ biến là học sinh đi học về, gặp bài khó không hỏi mẹ, cũng chẳng nhờ bố mà… gõ ngay vào ChatGPT. Với các bạn nhỏ Gen Alpha, AI giờ không còn là thứ gì cao siêu, mà giống như thầy giáo online riêng sẵn sàng trả lời 24/7. Nhưng điều đáng suy ngẫm là khi trẻ có xu hướng ưu tiên hỏi công nghệ thay vì người thân, liệu cha mẹ có đang trở nên quá nhàn… một cách đáng lo?

Ngọc Diệp (30 tuổi, Sơn La) là mẹ của một em bé lớp 2 tên Khánh Ngân. Cô chia sẻ, gia đình cho Khánh Ngân đi học tiếng Anh từ khá sớm. Sau một thời gian, cô nhận ra một hiện tượng khá lạ khi con gái mình về nhà chẳng bao giờ thấy hỏi bố mẹ cách phát âm hay nghĩa của từ tiếng Anh này từ tiếng Anh kia..., khác hẳn với cô ngày bé. Mãi sau cô mới biết Khánh Ngân biết sử dụng phần mềm Google dịch để nghe cách phát âm, rồi dùng ChatGPT nếu không biết nghĩa của từ mới là gì.

"Các con bây giờ có cách học khác mình nhiều quá", Ngọc Diệp nói.

Việc con cái Gen Alpha chủ động học qua các chatbot AI về một khía cạnh nào đó đã giảm bớt "gánh nặng" của phụ huynh khi họ gần như không còn phải ngồi kèm bài hay tra từ điển giúp con. Tuy nhiên, việc này cũng có thể kéo theo nhiều vấn đề đáng bàn, thậm chí là hệ lụy.

Ban đầu phụ huynh sẽ thấy nhẹ gánh, nhưng dần dần, khoảng cách giữa họ và con cái có thể sẽ sinh ra và lớn dần theo từng cú click chuột. Việc học vốn là sợi dây kết nối cảm xúc rất tự nhiên giữa cha mẹ và con cái: hỏi đáp, giảng bài, cùng thở phào khi làm xong một đề Toán khó. Giờ đây, khi trẻ chọn hỏi AI thay vì hỏi cha mẹ, điều mất đi không chỉ là sự tương tác, mà còn là những khoảnh khắc gắn bó vô hình.

Đương nhiên, không nên vì thế mà phủ nhận vai trò của AI hay công nghệ, quan trọng là cha mẹ cần giữ được vai trò đồng hành cùng con cái. Như bản thân Ngọc Diệp, chứng kiến cách học chủ động của con gái, cô tự đúc rút ra điều mình cần làm.

"Mình nghĩ AI giúp con có nhiều cơ hội học tập tốt hơn. Cha mẹ cần hướng dẫn và định hướng con sử dụng AI vào quá trình học tập sao cho hiệu quả, thay vì ngồi kè kè dạy con như trước. Mình nghĩ như thế sẽ hiệu quả hơn, phát triển được tính độc lập của con.

Cha mẹ bây giờ cũng không cần phải biết hết mọi thứ để chỉ bảo con. Quan trọng là biết lắng nghe, hỏi han, ngồi xuống xem hôm nay con học gì, ChatGPT nói gì và con nghĩ thế nào. Như nhà mình, thỉnh thoảng có thời gian, mình còn tranh luận vui với con xem câu trả lời của AI có ổn không", bà mẹ trẻ nói.

Có thể nói, thay vì tiếp thu kiến thức theo cách tuyến tính (đọc - hiểu - nhớ - làm bài), Gen Alpha đang học theo dạng phi tuyến, kiến thức đến từ nhiều nguồn cùng lúc và chúng liên kết bằng cảm xúc, trải nghiệm, hình ảnh. Một clip hoạt hình 60 giây có thể khiến trẻ hiểu được cả một nguyên lý khoa học, trong khi việc đọc sách giáo khoa đôi khi lại là điều mà chúng không muốn.

Một thế hệ học sinh "đa màn hình"

Gen Alpha là thế hệ đầu tiên lớn lên trong thế giới hậu iPhone, nơi mà điện thoại thông minh, máy tính bảng, màn hình cảm ứng trở thành vật dụng thân quen từ khi còn mẫu giáo. Không ít trẻ 3 tuổi đã biết vuốt màn hình trước khi biết cầm bút chì. Và điều đó thay đổi hoàn toàn cách chúng học.

Nhiều học sinh bây giờ không còn hỏi "Cô ơi, bài này làm sao?" mà chuyển sang "Em đã thử hỏi ChatGPT, nhưng nó giải ra đáp án khác cô. Cô có thể kiểm tra lại giúp em không?".

Điều này cho thấy một thay đổi quan trọng khi Gen Alpha có cách tiếp cận kiến thức vô cùng đa dạng. Trẻ em đang coi giáo viên là "người hướng dẫn", còn công cụ công nghệ đặc biệt là AI mới là nơi tìm kiếm tri thức tức thì.

Sự xuất hiện của "đồng hành công nghệ" như iPad, chatbot AI, bảng tương tác, VR học đường… khiến Gen Alpha trở thành những học sinh "đa màn hình", có thể vừa học toán, vừa nghe nhạc, vừa tra cứu lịch sử... tất cả chỉ trong 1 phút. Khả năng multitask này là điểm mạnh, nhưng cũng là thách thức nếu giáo viên không theo kịp tốc độ xử lý và sự phân tán chú ý của các em.

Rõ ràng, Gen Alpha không còn học vì bị ép, mà học vì thấy thú vị. Nếu bài học không có yếu tố vui, sáng tạo, tương tác cao, hoặc không đáp ứng được sự tò mò, chúng sẽ lập tức "mất kết nối".

Giáo viên cần thay đổi gì để theo kịp?

Khi cách học của Gen Alpha thay đổi, khoảng cách thế hệ giữa giáo viên (đặc biệt là Gen Y, Gen X) và học sinh Gen Alpha cũng trở nên rõ ràng hơn. Những phương pháp truyền thống không còn phù hợp nhưng việc thay đổi tư duy, cập nhật công nghệ và tiếp cận học sinh thế hệ mới lại là bài toán không dễ giải.

Một số trường học tại TP.HCM và Hà Nội đã thử nghiệm mô hình lớp học đảo ngược, lớp học công nghệ (smart classroom) cho phép học sinh sử dụng chatbot AI như một công cụ học tập chính thức. Kết quả cho thấy học sinh chủ động hơn, học sâu hơn và hào hứng hơn. Nhưng đồng thời, áp lực lên giáo viên cũng tăng vọt như phải chuẩn bị bài giảng phong phú, phản biện được với AI và đồng hành với học sinh sát sao.

Cô Bích Nga - một giáo viên tiểu học có hơn 20 năm kinh nghiệm tại Sơn La chia sẻ: "Tôi từng rất tự tin vào kỹ năng sư phạm của mình. Nhưng đến khi dạy các bé Gen Alpha, tôi phải học lại gần như từ đầu. Cách tương tác, công cụ giảng dạy, tâm lý học sinh đều khác".

Để theo kịp Gen Alpha, cô Nga chia sẻ giáo viên cần làm ít nhất ba điều:

- Chuyển đổi phương pháp dạy sang hướng "tương tác - khám phá" thay vì "giảng - ghi nhớ": Việc giảng chay và bắt học sinh chép bài không còn hiệu quả. Thay vào đó, giáo viên cần tạo ra những "nhiệm vụ học tập" mang tính khám phá, có yếu tố chơi - học - trải nghiệm và quan trọng nhất là có thể "gây hứng thú ngay từ phút đầu.

- Ứng dụng công nghệ vào bài giảng: Giáo viên cần biết sử dụng các ứng dụng để thiết kế bài thuyết trình sinh động, dùng Kahoot hoặc Quizizz để tạo trò chơi kiểm tra nhanh, sử dụng AI như ChatGPT để hỗ trợ học sinh tự học và sáng tạo. Thậm chí, giáo viên cần học cách phản biện lại đáp án từ AI, giúp học sinh phát triển tư duy phân tích.

- Đào tạo tâm lý cho các em: Gen Alpha có xu hướng đặt câu hỏi nhiều hơn, phản ứng nhanh hơn và cũng "thẳng thắn" hơn. Học sinh có thể nói "em không thích cách dạy này" hoặc "em thấy buồn ngủ khi nghe cô giảng mãi". Nếu giáo viên không đủ linh hoạt và cởi mở, rất dễ tạo ra mâu thuẫn hoặc khiến học sinh mất động lực.

Gen Alpha đang học theo cách phù hợp với thời đại của mình. Điều quan trọng là người lớn, đặc biệt là giáo viên, cần cập nhật không ngừng , lắng nghe nhiều hơn và chấp nhận thay đổi c ủa thế hệ.

Thế giới học tập của Gen Alpha đang diễn ra trên đa nền tảng, đa giác quan, và đầy tính cá nhân hoá. Việc tiếp tục dạy như cách của 20 năm trước chỉ khiến những đứa trẻ thông minh này ngày càng xa rời lớp học. Thầy cô giỏi nhất trong thời đại Gen Alpha không phải là người biết hết mọi thứ mà là người luôn sẵn sàng học lại mọi thứ, từ đầu.