Bay Qua Tổ Chim Cúc Cu - Kiệt tác lận đận của điện ảnh Mỹ

TT&VH online, Theo 15:00 29/01/2010

Trải qua 10 năm dài lận đận, Bay Qua Tổ Chim Cúc Cu đã trở thành một trong những kiệt tác điện ảnh với 5 giải Oscar cao quý nhất. Cùng tìm hiểu về bộ phim giàu ý nghĩa nhân văn này nhé.<img src='/Images/EmoticonOng/44.png'>

Oscar Grand Slam (hay còn gọi là Big Five) là danh từ dùng để tôn vinh bộ phim nào đoạt được 5 giải Oscar quan trọng nhất: Phim hay nhất, Đạo diễn, Nam chính, Nữ chính và Kịch bản xuất sắc nhất, và trong lịch sử hơn 80 năm của giải Oscar, chỉ có 3 phim đoạt được danh hiệu này. Đó là: It Happened One Night (1934), One Flew Over the Cuckoo's Nest (1975) và The Silence of the Lambs (1991).



Trong tất cả danh sách bầu chọn những phim hay nhất mọi thời đại của điện ảnh Mỹ, One Flew Over the Cuckoo's Nest (Bay qua tổ chim cúc cu) luôn luôn là một cái tên không thể thiếu. One Flew Over the Cuckoo's Nest còn lập được một kỷ lục vô tiền khoáng hậu, đó là tại một số rạp ở Thụy Điển, bộ phim đã trụ vững liên tục suốt… 12 năm (1975 - 1987).

Từ tiểu thuyết ăn khách đến vở kịch… ế khách!



Năm 1962, văn đàn nước Mỹ dậy sóng với cuốn tiểu thuyết hiện thực của nhà văn trẻ Ken Kesey cùng tác phẩm đầu tay One Flew Over the Cuckoo’s Nest. Tên cuốn sách được lấy từ bài dân ca quen thuộc dành cho trẻ em Con ngỗng của mẹ. Cuốn sách rất ăn khách và nhanh chóng trở thành một hiện tượng trong xã hội Mỹ lúc ấy. Ngôi sao điện ảnh danh tiếng Kirk Douglas rất thích câu chuyện và quyết định mua bản quyền cuốn sách. Sau đó, ông cho chuyển thể One Flew Over the Cuckoo's Nest thành một vở kịch diễn trên sân khấu Broadway và ông thủ vai chính Randall McMurphy.



Câu chuyện xảy ra tại một bệnh viện tâm thần ở bang Oregon nước Mỹ. Sự êm ả đến buồn tẻ bấy lâu nay của viện tâm thần bỗng bị xới tung bởi sự có mặt của Randall McMurphy (hay còn gọi là Mac) - một tội phạm bị tình nghi có dấu hiệu tâm thần và được đưa vào bệnh viện để kiểm tra, giám định. Từ những kẻ thụ động, răm rắp làm theo lệnh của các nhân viên bệnh viện chẳng khác gì tù nhân, các bệnh nhân đã được Mac khơi dậy lòng tự trọng, sự nhận thức về giá trị của một con người, họ đã biết cho nhau, hy sinh vì nhau và họ đã dám phản kháng để tự giải phóng khỏi sự áp đặt.



Nhưng vở kịch lại sớm gặp thất bại vì bị công chúng phản ứng. Họ không hiểu tại sao lại mang nỗi đau khổ của những người điên ra làm trò cười. Một vở kịch đầy tính khiêu khích, bởi đề tài của nó quá mới mẻ khiến ai cũng phải khó chịu. Kết quả là vở kịch chỉ tồn tại trong một thời gian ngắn. Kirk Douglas dự định sẽ giảm tiền lương của diễn viên để vở diễn có thể tiếp tục, nhưng một số người không đồng ý. Kirk quyết định ngưng vở diễn, đồng thời ông bắt đầu tiến hành chuyển One Flew Over the Cuckoo's Nest lên màn ảnh với mong muốn được tiếp tục thủ vai Randall McMurphy.

10 năm lận đận trước khi trở thành kiệt tác

Ban đầu Kirk định bán lại bản quyền cuốn sách không phải vì ông nản lòng, mà vì không tìm được ai để chuyển nó thành một bộ phim. Lúc ấy người con lớn của Kirk Michael Douglas - đang có tham vọng trở thành nhà sản xuất - lại rất thích cuốn sách. Anh đã đề nghị bố bàn giao bản quyền lại cho mình để anh tìm đối tác sản xuất bộ phim.



Năm 1971, Michael gọi điện cho nhà sản xuất phim độc lập Saul Zaentz và mời cùng hợp tác. Ông ta đồng ý nhưng với điều kiện bộ phim phải thoát khỏi sự kiểm soát của Kirk Douglas. Michael khẳng định anh được toàn quyền với cuốn sách. Lúc ấy không một xưởng phim lớn nào nhận tài trợ cho bộ phim, nhưng Saul Zaentz Michael Douglas vẫn quyết định làm bộ phim kể cả với chi phí rất thấp. Chính vì vậy, họ không thể mời được một đạo diễn sáng giá nào! Điều mà họ cần là một ai đó có khả năng nhưng lại không đòi thù lao quá cao. Và đó chính là lý do họ tìm đến Milos Forman. Quan trọng hơn, trong tất cả những đạo diễn mà họ đã tiếp xúc chỉ có Milos là người duy nhất đưa ra ý tưởng giống với Michael Saul Zaentz



Trở lại giữa thập niên 1960, nhân một chuyến đi châu Âu, Kirk đến thủ đô Praha. Ông đã gặp Milos Forman - một đạo diễn trẻ tài năng và giàu trí tưởng tượng. Hai người trò chuyện rất hợp nhau và Kirk ngỏ ý mời Milos chuyển cuốn sách One Flew Over the Cuckoo's Nest thành phim. Milos vui vẻ nhận lời, nhưng cuốn sách từ Kirk đã không bao giờ đến. Mãi 10 năm sau, Milos Forman mới nhận được một bưu phẩm từ Mỹ do Michael Douglas Saul Zaentz gửi. Và trong bưu phẩm chính là cuốn One Flew Over the Cuckoo's Nest.



Sau đó khi gặp lại Milos Forman tại Mỹ, Kirk đã trách: “Anh tệ thật! Tôi đã gửi cho anh quyển sách 10 năm trước đây. Thế mà thậm chí anh chẳng hồi âm cho tôi một lời!”. Milos ngớ người: “Đó cũng chính là điều tôi nghĩ về anh. Anh thật tệ! Ngay khi rời khỏi Tiệp Khắc, anh đã quên phắt những gì đã nói với tôi. Tôi đã phải đợi anh trong suốt khoảng thời gian đó”. Trên thực tế, Kirk đã gửi ngay quyển sách cho Milos khi về đến Mỹ, nhưng khi qua hải quan Tiệp Khắc, nó đã bị tịch thu!

Một tập hợp những tài năng diễn xuất thượng thặng

Việc quan trọng kế tiếp là tìm người đóng vai chính McMurphy. Trớ trêu là ban đầu khi bàn giao dự án lại cho con trai Michael, Kirk Douglas chắc mẩm rằng vai McMurphy sẽ được giao cho ông. Nhưng khi chọn vai, Michael không thèm đếm xỉa đến khát khao được đóng vai này của cha mình, với lý do là Kirk đã quá già!



Ban đầu James Caan đã được nhắc đến, sau đó là Marlon Brando, Gene Hackman, Burt Reynold… nhưng tất cả đều không đi đến đâu. Trước khi quay một năm, cái tên Jack Nicholson mới được đưa ra. Lúc đó anh chỉ là một diễn viên đang lên, góp mặt trong một vài bộ phim nhỏ. Nhưng thực sự Jack là một diễn viên thông minh và nhạy cảm. Anh đã làm mọi người phải ngạc nhiên trong những buổi thử vai.



Từ đó Jack Nicholson luôn là sự lựa chọn số 1 của Milos Forman. Nhưng khi mọi việc đã sẵn sàng thì họ phát hiện ra Jack đã tham gia vào một phim khác. Nếu muốn Jack thì sẽ phải đợi 6, 7 tháng nữa. Nhà sản xuất bắt đầu nghĩ đến việc tìm diễn viên khác. Nhưng trước sự kiên trì của Milos, tất cả đều nhất trí đợi Jack.



Đối với vai mụ y tá trưởng Ratched, tất cả đều nhất trí phải chọn ai đó thể hiện được vẻ độc ác ẩn giấu từ bên trong. Mụ ta chỉ là một công cụ của cái ác và không hề biết những hành động của mình là tàn nhẫn, mà chỉ nghĩ mình đang giúp đỡ mọi người. Đã có 6 nữ diễn viên được chấm thử vai này: Anne Bancroft, Colleen Dewhurst, Geraldine Page, Jane Fonda, Ellen BurstynAngela Lansbury, nhưng không có ai làm Milos Forman hài lòng. Mãi đến một tuần trước khi bấm máy thì bất ngờ người được chọn là một cái tên gần như vô danh, Louise Fletcher. Thật ra Louise Fletcher đã đến xin thử vai từ nửa năm trước đó, nhưng Milos không chú ý đến cô. Một tuần trước khi bấm máy, ông thử cho Louise một cơ hội và cô đã hoàn toàn chinh phục mọi người bởi sự cảm thụ về nhân vật rất xuất thần của mình. Ai đã xem vai diễn này của Louise đều có cảm giác hình như dưới lớp da của mụ y tá trưởng Ratched là một dòng nước lạnh như băng giá đang chảy trong huyết quản! Từ ánh mắt, động tác, lời thoại, nụ cười… tất cả đều được thể hiện tinh tế đến rợn người!



Cuốn sách One Flew Over the Cuckoo's Nest thật sinh động và hấp dẫn bởi tác giả Ken Kesey đã xây dựng hàng loạt vai phụ đầy màu sắc với nhiều tính cách khác nhau, dựa trên những nguyên mẫu có thật tại bệnh viện tâm thần Agnews ở San Jose - nơi ông đã từng làm việc. Chính vì vậy, đạo diễn Milos Forman muốn những nhân vật phụ trong phim một khi xuất hiện thì khán giả sẽ không thể quên được anh ta.



Nổi bật nhất trong những vai phụ ấy là những diễn viên lần đầu đóng phim: Will Sampson, một anh chàng da đỏ lầm lì ít nói, cao trên 2m (vai “Tù trưởng” Bromden), Brad Dourif (vai Billy Bibbit – được đề cử Oscar vai phụ), Sydney Lassick (vai Cheswick), Christopher Lloyd (vai Max Taber)… Ngoài ra đạo diễn Milos Forman còn sử dụng rất nhiều bệnh nhân thật để màu sắc của bộ phim đạt đến sự chân thực tối đa.



Với kinh phí khiêm tốn là 4,4 triệu USD, One Flew Over the Cuckoo's Nest sau đó đã đạt được thành công khổng lồ tại thị trường Mỹ với doanh thu 109 triệu USD, Oscar Grand Slam và vô số những giải thưởng khác. Bộ phim là bệ phóng cho hàng loạt tên tuổi lừng lẫy của điện ảnh thế giới sau này như: nhà sản xuất Michael DouglasSaul Zaentz, đạo diễn Milos Forman, diễn viên Jack Nicholson