Chuyên gia Nguyễn Đình Thành: Đã đến lúc các KOL, KOC phải "học lại", nếu sai phạm phải phạt lao động công ích hoặc phạt theo giá trị hợp đồng

Chúng tôi đã có cuộc phỏng vấn với ông Nguyễn Đình Thành - chuyên gia truyền thông, đồng sáng lập Elite PR School, về vấn đề này.

Vụ kẹo Kera không phải trường hợp đầu tiên người nổi tiếng vạ miệng hoặc quảng cáo sản phẩm không đúng chất lượng. Theo ông vì lý do gì các trường hợp như vậy liên tục xảy ra?

Chuyên gia Nguyễn Đình Thành: Tôi nghĩ rằng người tiêu dùng Việt Nam, công chúng Việt Nam tương đối rộng lượng và bao dung, có nghĩa là dễ bỏ qua và dễ tha thứ. Điều này cũng là một phần khiến người vi phạm họ không cảm thấy đó là một mối đe dọa lớn. Thành ra họ dễ tái phạm.

Thứ hai, các chế tài ở Việt Nam tuy đã có nhưng công tác xử phạt chưa được thực hiện một cách nghiêm khắc.

Tôi cho rằng các cơ quan chức năng nên xử phạt nghiêm khắc hơn hoặc có thể điều chỉnh quy định xử phạt. Ví dụ đa dạng hóa các hình thức xử phạt như phạt theo giá trị hợp đồng hoặc theo số tiền thực nhận của người quảng cáo. Hoặc bổ sung những hình phạt như lao động công ích.

Những người sai lầm có thể do họ không biết luật. Do đó công tác đào tạo phải chú ý. Thứ nhất đào tạo cho họ biết cách xuất hiện trước công chúng như thế nào, chịu trách nhiệm ra sao. Một số nước trên thế giới như Australia, Mỹ đã có những cái bộ hướng dẫn về quy tắc ứng xử ở trên không gian mạng.

Và cuối cùng tôi nghĩ rằng cũng nên có thêm những thảo luận giữa cơ quan quản lý và cộng đồng những người tham gia lĩnh vực này. Có thể thiết lập cổng thông tin giữa bộ chủ quản là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch với những người hoạt động lĩnh vực thông tin, quảng cáo để giải quyết vấn đề liên quan một cách nhanh chóng.

Nhiều người cho rằng KOL, KOC chỉ là người trung gian nên không thể chịu trách nhiệm hoàn toàn về sản phẩm họ giới thiệu. Quan điểm của ông về vấn đề này như thế nào?

Chuyên gia Nguyễn Đình Thành: Đúng là những người quảng cáo cho người khác thì không thể chịu hoàn toàn trách nhiệm về chất lượng và những hậu quả của cái sản phẩm đó gây ra. Nhưng họ cũng có liên đới trách nhiệm nếu gây hậu quả nghiêm trọng.

Thứ nhất khi giới thiệu một sản phẩm, bạn phải hiểu người tiêu dùng nghe theo bạn vì điều gì, vì bạn là người nổi tiếng, có sức ảnh hưởng nhất định.

Thứ hai, người mua tin tưởng rằng những KOL, KOC đã dùng thử, trải nghiệm sản phẩm. Nếu chưa dùng thử mà đã khuyến cáo thì có nghĩa bạn đang lừa dối khách hàng, lừa dối công chúng. Nếu xảy ra hậu quả nghiêm trọng thì cũng phải gánh chịu một phần trách nhiệm.

Khi đưa một thông tin nào đó lên trên không gian mạng, tức là bạn đang phát ngôn ở nơi công cộng với nhiều người nghe, xem. Như vậy chắc chắn những gì bạn nói sẽ chịu sự quản lý của pháp luật. Ở đây nếu đưa thông tin sai lệch và đặc biệt là liên quan đến sức khỏe thì trước hết người đưa ra thông tin phải có trách nhiệm với lương tâm của chính mình, vì mình đã gây hại cho người khác. Đó chính là điều đầu tiên chúng ta cần phải nghĩ đến.

Chúng ta cũng đã có những quy định của Nhà nước về quy định về phát ngôn ở trên không gian mạng. Ví dụ như thông tin bạn đưa ra sai lệch và làm thiệt hại cho người khác đã có những quy định trong Luật dân sự như bạn phải bồi thường cho người ta như thế nào, bạn phải xin lỗi ra sao?

Nếu thông tin bạn đưa ra gây chết người, gây những hậu quả nghiêm trọng thì bạn có thể bị xử lý hình sự. Khi bạn đưa ra thông tin cho một nhãn hàng, tức lúc đó bạn đang làm công tác quảng cáo thì sẽ chịu sự chi phối của Luật quảng cáo và sẽ có cái mức phạt của Luật quảng cáo.

Ngoài ra bạn có thể vi phạm những quy chế hành xử ứng xử trên không gian mạng do Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa ra và những bộ khuyến cáo khác của thành phố Hà Nội hay là của các địa phương.

Vậy KOL, KOC cần làm gì để đảm bảo nội dung quảng bá sản phẩm khi họ được đặt hàng?

Chuyên gia Nguyễn Đình Thành: Tôi nghĩ đây là một điểm mới cần phải bổ sung là đào tạo nghề cho các KOL, KOC. Ví dụ khi chúng ta quảng cáo sản phẩm trên báo đài, phương tiện truyền thông chính thống, bao giờ cũng được yêu cầu cung cấp giấy phép lưu hành sản phẩm, giấy phép chứng nhận sản phẩm và một loạt các cái giấy tờ, văn bản liên quan để chứng minh rằng là những gì tôi quảng cáo là đúng.

Vậy thì việc đưa thông tin trên không gian mạng cũng là hình thức quảng cáo nhưng chưa có những quy định rõ ràng như vậy. Bây giờ phải coi việc giới thiệu sản phẩm thông qua KOL, KOC hay những người mà bán hàng trên mạng có uy tín như một hoạt động quảng cáo và phải nằm trong sự điều chỉnh của Luật quảng cáo.

Trong đó sẽ có điều kiện là trước khi họ công bố thì phải có bằng chứng về những thông tin công bố. Khi có đầy đủ giấy tờ thì sự lừa dối lại đến từ người thuê quảng cáo chứ không phải là người quảng cáo. Nhưng rõ ràng nếu bạn không có giấy tờ gì mà vẫn quảng cáo thì có nghĩa bạn quảng cáo sai sự thật.

Trung Quốc yêu cầu những người làm sáng tạo nội dung trong lĩnh vực nào phải có cái bằng cấp liên quan tới lĩnh vực đó như giáo dục, sức khỏe, y tế, luật, tài chính... Theo ông Việt Nam có thể áp dụng cái chính sách tương tự không?

Chuyên gia Nguyễn Đình Thành: Tôi nghĩ đấy là một ý hay nhưng mà cũng rất là khó để triển khai, vì nó có thể sẽ đẻ ra các giấy phép con. Vậy ai là người cấp phép, ai là người đủ thẩm định, người này có đủ trình độ hay không?

Ví dụ như một tiến sĩ y khoa nói về y thì rõ ràng rồi, nhưng họ nói về dạy con có được hay không thì điều đấy chưa chắc. Và ai sẽ là người mà đủ năng lực đánh giá rằng vị tiến sĩ này đủ hay không đủ năng lực nói về giáo dục.

Tôi nghĩ rằng hướng dẫn và gợi ý đào tạo là việc hợp lý, còn không nên đưa vào thành một quy định cứng của pháp luật của mình, như vậy sẽ đẻ ra giấy phép con mà làm mất đi sự năng động của mạng xã hội cũng như là mất đi sự năng động của các doanh nghiệp.

Tuy nhiên, ta có thể bổ sung bằng việc là tăng cường tuyên truyền truyền thông cho người tiêu dùng biết. Vì người tiêu dùng chính là người tối thượng, có quyền quyết định là thích nghe ai, xem ai và theo ai.

Sau những vụ việc vừa rồi, người tiêu dùng Việt Nam cũng đã có nhiều sự cảnh giác hơn với những gì được chia sẻ. Hãy tăng cường tuyên truyền việc, giáo dục người sử dụng để họ có sự cảnh giác hơn và có tri thức hơn, tránh bị mắc lừa. Tôi nghĩ là như vậy thì mới giải quyết được vấn đề.

Còn phía cộng đồng mạng thì sao, họ có trách nhiệm gì?

Chuyên gia Nguyễn Đình Thành: Người tiêu dùng hãy ý thức được quyền lực và tầm quan trọng của mình. Bởi vì chính người tiêu dùng đang góp phần tạo ra những KOL, KOC thông qua việc theo dõi họ trên mạng xã hội. Vì vậy, khi theo dõi, ủng hộ ai đó, người tiêu dùng phải chậm lại một bước, nghiên cứu quá trình hoạt động của người đó.

Trước bất cứ thông tin gì cần phải xem xét thông tin có đáng để chia sẻ hay làm theo hay không.

Cộng đồng mạng không phải chỉ là người tạo ra các KOL, KOC mà còn là người kiểm duyệt, thậm chí tiếp tục khuyến cáo người khác về các thông tin họ nhận được. Tất cả nằm ở trong tay của công chúng, vậy thì công chúng cũng phải nâng cao ý thức và kiến thức của mình lên.

Xin cảm ơn ông!