Bầu Tân Giáo hoàng: Nghi lễ bí ẩn thời Trung cổ sống động giữa thế kỷ 21, chưa từng biến mất trong hơn 700 năm
Phương pháp mà Giáo hội Công giáo sử dụng để tuyển chọn người lãnh đạo của mình hầu như không thay đổi trong hơn 700 năm qua. Sau khi Giáo hoàng Francis qua đời vào Thứ Hai Phục Sinh, Giáo hội Công giáo sẽ bắt đầu một quy trình gần như không thay đổi để chọn ra người kế nhiệm.
Nghi lễ thời Trung cổ sống động giữa thế kỷ 21
Ngày 26/4, Vatican tổ chức tang lễ cho vị giáo hoàng thứ 266 của Giáo hội Công giáo - Giáo hoàng Francis. Được mệnh danh là giáo hoàng của "những vùng ngoại vi" với những chuyến công du đến các quốc gia xa xôi nhất của thế giới, Giáo hoàng Francis cũng đã thực hiện chuyến đi cuối cùng của ngài đến nơi an nghỉ bên ngoài bức tường thành Vatican.
Ngay sau tang lễ của Giáo hoàng Francis, cả thế giới hướng mắt về Vatican, nơi một nghi thức cổ xưa và bí mật diễn ra để chọn người kế vị. Được gọi là Mật nghị (Conclave), quy trình này ẩn chứa sự kịch tính, những lời thề thiêng liêng, và một câu hỏi lớn: Ai sẽ là người dẫn dắt Giáo hội Công giáo tiếp theo?
Ngay sau sự ra đi của Giáo hoàng Francis, ai sẽ là người dẫn dắt Giáo hội Công giáo tiếp theo?
Mật nghị Hồng y (Conclave), từ tiếng Latin cum clave (“khóa kín”), là nghi thức bí mật của Giáo hội Công giáo để bầu chọn Giáo hoàng – người kế vị Thánh Phêrô, lãnh đạo hơn 1,3 tỷ tín đồ toàn cầu. Được thiết lập chính thức vào năm 1274 bởi Giáo hoàng Gregory X qua sắc lệnh Ubi periculum, Mật nghị đã duy trì gần như nguyên vẹn trong gần 800 năm qua, trở thành phương thức cổ xưa nhất còn tồn tại để bầu chọn người đứng đầu Giáo hội Công giáo.
Lịch sử Mật nghị bắt nguồn từ những rối loạn trong các cuộc bầu Giáo hoàng thời Trung cổ.
Trước năm 1274, các cuộc bầu chọn thường kéo dài nhiều năm do tranh cãi giữa các Hồng y và áp lực từ các thế lực thế tục. Đỉnh điểm là Mật nghị tại Viterbo (1268–1271), kéo dài 33 tháng vì các Hồng y không đạt được đồng thuận. Dân chúng địa phương tức giận trước sự chậm trễ, đã nhốt các Hồng y trong cung điện, tháo mái nhà, và chỉ cung cấp bánh mì với nước để thúc đẩy quyết định.
Sự kiện này thúc đẩy Giáo hoàng Gregory X ban hành Ubi periculum, quy định rằng các Hồng y phải bị “khóa kín” trong một không gian biệt lập, không liên lạc với bên ngoài, cho đến khi chọn được Giáo hoàng. Quy tắc này đã định hình Mật nghị như một nghi lễ bất biến, với các yếu tố cốt lõi gần như không thay đổi từ thế kỷ 13 đến nay.
Dù có một số điều chỉnh nhỏ như Tông hiến Universi Dominici Gregis (1996) của John Paul II quy định giới hạn tuổi Hồng y cử tri dưới 80 tuổi, hay việc chuyển nơi ở của các Hồng y từ phòng tập thể sang Nhà khách Santa Marta năm 1996, nhưng các thay đổi này chỉ là cải tiến hậu cần, không làm lung lay bản chất cốt lõi của Mật nghị. Ảnh Giáo hoàng Phaolô VI.
Trong gần 800 năm, Mật nghị đã trải qua hơn 100 lần tổ chức, bầu ra các Giáo hoàng từ Celestine V (1294) đến Francis (2013), nhưng các nguyên tắc cốt lõi vẫn được giữ nguyên, bất chấp những biến động lịch sử như chiến tranh, cải cách tôn giáo, hay sự phát triển của công nghệ.
Sự bất biến của nghi thức này không chỉ là minh chứng cho truyền thống Giáo hội mà còn là biểu tượng của sự ổn định trong một thế giới không ngừng biến đổi.
"Mật nghị là một trong những nghi thức hiếm hoi trên thế giới giữ được sự liên tục qua hơn bảy thế kỷ, bất chấp áp lực từ xã hội hiện đại" - Encyclopaedia Britannica (2023). Một nghi lễ thời Trung cổ vẫn sống động giữa thế kỷ 21.
"Làn khói trắng" quyết định trên nóc Nhà nguyện Sistine
Sau khi Giáo hoàng qua đời, một thời gian để tang truyền thống kéo dài chín ngày bắt đầu tại Vatican, được gọi là novendiales. Theo hiến pháp tông tòa, tang lễ của Giáo hoàng sẽ diễn ra "giữa ngày thứ tư và thứ sáu sau khi qua đời". Quá trình bầu chọn Giáo hoàng mới thường bắt đầu từ 15 đến 20 ngày sau khi Giáo hoàng qua đời. Nhiệm vụ tổ chức quy trình bầu cử Mật nghị Hồng y thuộc về Camerlengo (Hồng y Nhiếp chính) do Giáo hoàng lựa chọn. Hồng y Nhiếp chính hiện là Kevin Joseph Farrell quản lý Vatican, tổ chức tang lễ, và triệu tập các Hồng y.
Đức Hồng Y Kevin Joseph Farrell kiểm tra căn hộ kín của Giáo hoàng Francis tại Vatican
Trong đó có một nhiệm vụ hết sức quan trọng, Hồng y Nhiếp chính sẽ sắp xếp việc sử dụng một chiếc búa nghi lễ để phá hủy chiếc nhẫn mà Giáo hoàng Francis đã sử dụng để niêm phong các tài liệu, đảm bảo không có cơ hội làm giả.
Sau khi tang lễ Giáo hoàng kết thúc, lễ triệu tập các Hồng y sẽ được diễn ra, nhưng chỉ có những Hồng y dưới 80 tuổi mới đủ điều kiện tham gia Mật nghị.
Để bắt đầu quy trình Mật nghị Hồng y, sẽ có một buổi lễ sáng đặc biệt. Sau đó, các vị Hồng y sẽ tập trung bên trong Nhà nguyện Sistine được trang trí lộng lẫy – nơi diễn ra tất cả các Mật nghị Hồng y kể từ năm 1858. Các quy tắc mới cho việc bầu chọn Giáo hoàng đã được Giáo hoàng John Paul II giới thiệu vào năm 1996, và quy trình này phần lớn không thay đổi kể từ đó.
Về mặt chính thức, ứng cử viên cho chức vụ Giáo hoàng chỉ cần là nam giới và theo Công giáo, mặc dù trên thực tế, các Giáo hoàng chỉ được chọn từ hàng ngũ các Hồng y trong nhiều thế kỷ. Không có giới hạn độ tuổi đối với người có thể trở thành Giáo hoàng, như Giáo hoàng Francis đã 76 tuổi khi nhậm chức và giữ chức vụ này cho đến khi qua đời ở tuổi 88. Giáo hoàng Benedict XVI trước đó 78 tuổi khi nhậm chức, và chỉ giữ chức vụ Giáo hoàng trong tám năm trước khi nghỉ hưu bất ngờ ở tuổi 85.
Sau khi Giáo hoàng qua đời, các Hồng y tổ chức một loạt các cuộc họp được gọi là các phiên họp toàn thể để thảo luận về tương lai của Giáo hội.
Sau khi các Hồng y tập trung bên trong Nhà nguyện Sistine, tiếng hô vang "extra omnes" (tất cả ra ngoài) vang lên và các Hồng y – những người đã tuyên thệ giữ bí mật – sẽ bị khóa bên trong Mật nghị cho đến khi họ có thể chọn ra người kế nhiệm. Bản thân các Hồng y ngồi ở hai bên Nhà nguyện Sistine. Chín vị hồng y sẽ được chọn ngẫu nhiên để điều hành và tổ chức cuộc bỏ phiếu, ba người trở thành Giám sát viên, có nhiệm vụ giám sát cuộc bỏ phiếu, ba người nữa thu thập phiếu bầu và ba người nữa xem xét lại chúng. Và không có gì đảm bảo rằng vòng bỏ phiếu đầu tiên sẽ được tiết lộ ngay trong ngày hôm đó.
Thông qua các bài phát biểu, cầu nguyện, suy ngẫm – và những tranh giành chính trị gay gắt – các Hồng y sẽ loại dần các ứng cử viên qua các vòng bỏ phiếu liên tiếp.
Không giống các hệ thống bầu cử chính trị hiện đại, chịu ảnh hưởng của truyền thông, vận động, hay công nghệ, Mật nghị dựa trên sự cô lập, cầu nguyện, và niềm tin vào sự hướng dẫn của Chúa Thánh Thần.
Một Giáo hoàng chỉ được bầu khi một ứng cử viên nhận được đa số hai phần ba số phiếu. Đôi khi Giáo hoàng được chọn nhanh chóng khi một ứng cử viên mạnh xuất hiện. Tuy nhiên, từ lá phiếu thứ 34 trở đi, Mật nghị chỉ bỏ phiếu giữa hai ứng cử viên hàng đầu nhận được nhiều phiếu bầu nhất ở vòng trước.
Bản thân việc bỏ phiếu được giữ bí mật và được Giáo hoàng Gregory XV giới thiệu vào năm 1621 để cố gắng tránh sự vận động chính trị công khai, nhưng Mật nghị chắc chắn là một điểm nóng của các phe phái cạnh tranh, những người muốn thấy người của mình lên nắm quyền.
Trong mỗi lần bỏ phiếu, các Hồng y viết tên người họ lựa chọn, lý tưởng nhất là bằng chữ viết tay bị bóp méo để che giấu danh tính của họ. Các lá phiếu sau đó được đốt trong một ngọn lửa nhỏ bên trong Nhà nguyện Sistine. Khói đen bốc ra từ ngọn lửa báo cho đám đông đang chờ đợi bên ngoài rằng một Giáo hoàng mới vẫn chưa được chọn.
Khi một ứng cử viên cuối cùng giành được hai phần ba số phiếu, đồng nghĩa một Giáo hoàng mới đã được bầu. Hồng y Trưởng sau đó gọi ứng cử viên lên phía trước nhà nguyện và hỏi liệu họ có sẵn sàng chấp nhận hay không. Nếu câu trả lời là có, Tân Giáo hoàng sau đó được yêu cầu chọn tên Giáo hoàng mới của mình.
Với việc một Giáo hoàng được bầu đúng quy định, các lá phiếu được đốt một lần nữa với một chất phụ gia được đặt trong lửa làm cho khói chuyển sang màu trắng, thông báo cho thế giới rằng một Giáo hoàng mới đã được chọn.
Khi khói trắng bay lên từ Nhà nguyện Sistine vào tháng 5/2025, thế giới sẽ chứng kiến một chương mới trong lịch sử bất biến của nghi lễ cổ xưa nhất còn tồn tại.
Ngoài ra, trong những tuần trước Mật nghị, các thợ may của Vatican bắt đầu làm việc để tạo ra ba bộ áo choàng Giáo hoàng với kích cỡ nhỏ, vừa và lớn. Tân Giáo hoàng được dẫn vào Phòng Nước mắt bên cạnh Nhà nguyện Sistine, nơi ngài mặc áo choàng trắng và dép đỏ mới.
Sau đó, Giáo hoàng được giới thiệu với đám đông tụ tập tại Vatican từ ban công chính của Vương cung thánh đường Thánh Peter với những lời hô vang: "Annuntio vobis gaudium magnum: Habemus Papam!" (Tôi hân hoan loan báo với tất cả: Chúng ta có Giáo hoàng!).
Ai sẽ là người bước ra từ ban công Vantican?
Mật nghị Hồng y không chỉ là nghi thức lâu đời mà còn là phương thức cổ xưa nhất còn tồn tại để bầu chọn lãnh đạo một tổ chức toàn cầu.
Theo thông báo từ Vatican, Mật nghị để bầu Giáo hoàng thứ 267 sẽ khai mạc ngày 7/5/2025, với 135 Hồng y cử tri từ 71 quốc gia tham gia. Ý có 17 Hồng y, Mỹ 11, châu Âu 53, châu Mỹ 37, châu Á 23, châu Phi 18, và châu Đại Dương 4. Vatican đã kiểm tra Nhà nguyện Sistine để ngăn thiết bị nghe lén, đảm bảo tính bí mật tuyệt đối như hơn 700 năm qua.
Vị Hồng y nào sẽ là người tiếp theo được giới thiệu với đám đông tụ tập tại Vatican. Ảnh minh họa.
Đáng chú ý, lần Mật nghị này, Tòa thánh Vatican đã triệu tập toàn bộ 252 hồng y sau khi Giáo hoàng Francis qua đời. Tuy nhiên, chỉ có 135 hồng y dưới 80 tuổi đủ điều kiện dự mật nghị bầu giáo hoàng mới.
Như vậy, số hồng y tham gia mật nghị năm nay vượt ngưỡng 120 người - giới hạn được quy định trong Tông hiến Universi Dominici Gregis do cố Giáo hoàng John Paul II ban hành năm 1996. Giáo hoàng Francis cũng đã miễn chuẩn giới hạn số lượng này khi còn tại vị, cho phép tất cả các hồng y đủ điều kiện tham gia bỏ phiếu. Đây là lần đầu tiên trong lịch sử hiện đại của Giáo hội Công giáo có hơn 120 hồng y cử tri chính thức tham dự một kỳ mật nghị.
Ngoài ra, Mật nghị Hồng y này cũng sẽ là lần đầu tiên trong lịch sử đa số hồng y đến từ bên ngoài châu Âu, sự thay đổi hoàn toàn so với sự kiện bầu giáo hoàng Pius XII năm 1939 với 89% hồng y tham dự là người châu Âu.
Theo The Independent, The Guardian
