Từ Địa Đạo đến Mưa Đỏ: Khi điện ảnh Việt cũng trở thành fandom yêu nước

Điện ảnh Việt Nam lâu nay vẫn song hành hai mảng: một bên là phim thương mại giải trí hoặc nghệ thuật, bên kia là những tác phẩm mang tính lịch sử - chiến tranh, do Nhà nước đặt hàng để tưởng nhớ thế hệ đi trước và giáo dục thế hệ sau. Nếu như dòng phim giải trí thường xuyên thống trị phòng vé thì các phim đặt hàng về chiến tranh nhiều năm qua gần như chỉ hiện diện khiêm tốn trong các kỳ liên hoan phim hoặc vài suất chiếu kỷ niệm, ít khi đến được với khán giả đại chúng.

Thế nhưng vài năm trở lại đây, mọi thứ đã thay đổi. Những bộ phim lấy cảm hứng từ lịch sử và tinh thần yêu nước không chỉ đơn thuần là sản phẩm "đặt hàng" nữa, mà thật sự bước vào đời sống thị trường, gây bão phòng vé, tạo ra trào lưu trên mạng, trở thành chủ đề nóng trong cộng đồng giới trẻ. Từ Đào, Phở Và Piano đến Địa Đạo: Mặt Trời Trong Bóng Tối rồi Mưa Đỏ, dòng phim này đang chứng kiến sự chuyển mình, biến điện ảnh thành một “fandom yêu nước” đúng nghĩa, nơi khán giả không chỉ xem, mà còn cổ vũ, lan tỏa và tự hào.

Một thời phim đặt hàng nhiều ý nghĩa nhưng vắng khán giả

Trong ký ức khán giả, dòng phim chiến tranh Việt Nam thường gắn với những suất chiếu đặc biệt: ngày 27/7, 30/4, 2/9… Các phim như Ngã Ba Đồng Lộc (2008, đạo diễn Lưu Trọng Ninh), Những Người Viết Huyền Thoại (2013, đạo diễn Bùi Tuấn Dũng), Người Trở Về (2015, đạo diễn Đặng Thái Huyền) hay Những Đứa Con Của Làng (2014, đạo diễn Nguyễn Đức Việt) đều được sản xuất với sự đặt hàng từ Nhà nước.

Điểm chung của chúng là giàu thông điệp, tràn đầy giá trị nhân văn, ca ngợi tinh thần quả cảm, tri ân sự hy sinh của thế hệ đi trước. Ngã Ba Đồng Lộc tái hiện hình ảnh 10 nữ thanh niên xung phong hy sinh anh dũng. Những Người Viết Huyền Thoại kể về kỳ tích xây dựng đường ống xăng dầu Trường Sơn. Người Trở Về khắc họa bi kịch tâm lý của một nữ thanh niên xung phong khi chiến tranh đã qua. Thầu Chín Ở Xiêm (2015) lại tái hiện quãng thời gian hoạt động cách mạng của Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Thái Lan.

Tuy nhiên, vì được sản xuất chủ yếu nhằm phục vụ nhiệm vụ chính trị - giáo dục, các phim này thường bị hạn chế trong khâu phát hành: chiếu ít rạp, ít suất, ít quảng bá. Khán giả trẻ hầu như không biết đến, hoặc nếu có cũng xem trong những dịp đặc biệt của nước nhà. Thậm chí, có phim như Sống Cùng Lịch Sử (2014, đạo diễn Nguyễn Thanh Vân) khi ra rạp đã trở thành cú sốc vì gần như không có khán giả mua vé, tạo nên câu chuyện buồn về sự chênh lệch giữa mục tiêu giáo dục và thị hiếu đại chúng. Nói cách khác, dù mang nhiều giá trị tinh thần, nhưng dòng phim “đặt hàng” truyền thống gần như không chạm được đến đông đảo khán giả, càng khó có cơ hội tạo sóng trên mạng xã hội mà một phần lý do là bởi khâu truyền thông, quảng bá.

Từ Đào, Phở Và Piano đến Địa Đạo và Mưa Đỏ: Những bước ngoặt bứt phá

Sự trỗi dậy của dòng phim yêu nước bắt đầu bằng một hiện tượng không ai ngờ: Đào, Phở Và Piano (2024). Bộ phim của đạo diễn Phi Tiến Sơn tái hiện Hà Nội mùa đông 1946, khi toàn quốc kháng chiến bùng nổ. Trong khói bom đạn, tình yêu và âm nhạc vẫn tồn tại: chuyện tình giữa một nữ tiểu tư sản Hà thành và một chiến sĩ cách mạng, với âm thanh piano như biểu tượng cho niềm tin và hy vọng. Vốn là một phim đặt hàng của Nhà nước, Đào, Phở Và Piano bất ngờ trở thành hiện tượng phòng vé: nhiều cụm rạp cháy vé, hệ thống bán vé online bị sập, khán giả xếp hàng dài chờ suất chiếu. Phim không chỉ thắng ở doanh thu, mà còn giành Bông Sen Bạc, Cánh Diều Bạc và được chọn đại diện Việt Nam dự sơ tuyển Oscar 2024. Đây là lần hiếm hoi một phim lịch sử, chiến tranh vừa có giá trị nghệ thuật, vừa thắng lớn ngoài rạp.

Đến giữa năm 2025, Địa Đạo: Mặt Trời Trong Bóng Tối của đạo diễn Bùi Thạc Chuyên tiếp tục khẳng định sự đa dạng của dòng phim yêu nước. Phim không phải sản phẩm đặt hàng mà là dự án cá nhân ấp ủ hơn 10 năm, khắc họa cuộc sống và chiến đấu của một nhóm du kích Củ Chi năm 1967 dưới hệ thống địa đạo chật hẹp. Với cách kể chuyện tinh tế, đầy ẩn ý nghệ thuật, khai thác sức mạnh hình ảnh và âm thanh trong không gian ngột ngạt, phim được đánh giá cao về tính diện ảnh, thẳng lớn ngoài phòng vé, thậm chí còn được kỳ vọng sẽ chinh phục giải thưởng quốc tế. Phát hành đúng dịp kỷ niệm 50 năm thống nhất đất nước, Địa Đạo đem đến một lát cắt vừa chân thực vừa lay động, mở ra góc nhìn khác về sức sống của phim lịch sử.

Tiếp nối sau đó là Mưa Đỏ (2025) - tác phẩm do Điện ảnh Quân đội Nhân dân thực hiện, lấy bối cảnh bi tráng tại Thành cổ Quảng Trị năm 1972, nơi máu xương của thế hệ trẻ đã hòa vào dòng Thạch Hãn. Bộ phim được công chiếu đúng dịp hướng tới kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2/9, càng làm khán giả quan tâm và chờ đón.

Khác với nhiều phim chiến tranh trước đây vốn ít được quảng bá, Mưa Đỏ được đầu tư hoành tráng: kỹ xảo hiện đại, dàn diễn viên trẻ được yêu thích, và một chiến dịch truyền thông rầm rộ. Chính nhờ đó, ngay trong buổi chiếu sớm 21/8, phim đã thu về 22 tỉ đồng, trong đó có hơn 60.000 vé được bán trước. Chỉ sau một ngày, con số đã tăng lên 24 tỉ đồng, với hơn 4.200 suất chiếu mỗi ngày và tỉ lệ lấp đầy rạp ở mức rất cao. Đến chiều 22/8, doanh thu vượt mốc 30 tỉ đồng, chính thức đưa Mưa Đỏ trở thành một trong số những phim Việt có màn ra mắt ấn tượng nhất năm.

Không chỉ thắng lớn ở phòng vé, bộ phim còn tạo nên một cơn bão truyền thông. Trên mạng xã hội, hàng loạt khán giả chia sẻ cảm xúc sau khi xem phim, nhiều clip TikTok theo trào lưu “trước và sau khi xem Mưa Đỏ” lan truyền chóng mặt. Nhiều người cho biết họ “khóc suốt 124 phút” và gọi đây là bộ phim chiến tranh Việt Nam xúc động nhất trong nhiều năm trở lại đây.

Ba bộ phim này cho thấy sự thay đổi ngoạn mục: từ chỗ chỉ “chiếu lễ”, dòng phim yêu nước giờ đây bước vào thị trường, chạm đến trái tim khán giả đại chúng, đặc biệt là giới trẻ.

Khi phim ảnh cũng là “fandom yêu nước”

Nếu bóng đá từng được gọi là môn thể thao vua tạo ra những “fandom yêu nước” với cảnh tượng hàng triệu người đổ ra đường cổ vũ đội tuyển, thì nay điện ảnh Việt Nam cũng đang có dấu hiệu tương tự.

Nhìn vào hiệu ứng Đào, Phở Và Piano hay Mưa Đỏ, dễ thấy rõ khán giả không chỉ đi xem vì tò mò, mà còn xem như một cách bày tỏ tình yêu nước. Họ xếp hàng dài chờ mua vé, chia sẻ cảm xúc rưng rưng khi xem cảnh chiến đấu, rủ nhau lên mạng tạo trào lưu xem phim Việt yêu nước. Từ đó, những bộ phim trở thành sự kiện văn hóa xã hội, có sức lan tỏa mạnh mẽ không kém bất kỳ trận bóng đá nào.

Điều này đặc biệt quan trọng với khán giả trẻ, thế hệ Gen Z vốn quen thuộc với điện ảnh Hollywood, anime Nhật Bản hay series Hàn Quốc, nay tìm thấy ở phim Việt một thứ “đồng cảm” rất riêng: câu chuyện cha anh, lịch sử dân tộc, niềm tự hào quê hương. Việc một bộ phim chiến tranh được bàn luận trên TikTok, tạo trend cảm xúc, chứng tỏ điện ảnh đã thành công trong việc đưa ký ức lịch sử để đưa đến gần người trẻ.

Nói cách khác, điện ảnh đã biến tinh thần yêu nước thành trải nghiệm giải trí tập thể. Không còn là những bài học khô khan trên lớp, không còn là những suất chiếu thưa người, mà là sự tự nguyện khi người trẻ chọn đến rạp, chọn rưng rưng, chọn tự hào. Và chính sự tự nguyện đó tạo nên sức mạnh: biến điện ảnh thành một “fandom yêu nước”, nơi tình cảm dân tộc được lan tỏa bằng sự cuồng nhiệt, lan truyền và kết nối.

Điện ảnh Việt Nam đã đi một chặng đường dài: từ những bộ phim đặt hàng chiếu lễ vắng khán giả, đến những tác phẩm lịch sử - chiến tranh nay đủ sức tạo hiệu ứng phòng vé, khuấy đảo mạng xã hội. Đào, Phở Và Piano, Mưa Đỏ, Địa Đạo: Mặt Trời Trong Bóng Tối cho thấy dòng phim yêu nước hoàn toàn có thể vừa sâu sắc, vừa hấp dẫn, vừa thương mại, nếu được đầu tư đúng mức và tiếp cận khán giả trẻ bằng ngôn ngữ thời đại.

Trong bối cảnh hội nhập và giải trí toàn cầu, khi khán giả ngày càng khó tính, thì việc một bộ phim Việt về chiến tranh có thể khiến khán phòng vỡ òa cảm xúc, vé bán cháy sạch, tạo trèn hot… chính là minh chứng thuyết phục nhất cho việc điện ảnh không chỉ là nghệ thuật, không chỉ là giải trí, mà còn là một kênh quan trọng để giữ lửa lòng yêu nước. Khi khán giả đến rạp không chỉ để xem phim, mà còn để tự hào, để chia sẻ, để lan tỏa tinh thần dân tộc, thì lúc đó điện ảnh đã thực sự trở thành một “fandom yêu nước” bền bỉ, cuồng nhiệt và đầy sức sống.