Những câu hỏi còn để ngỏ đối với “hộ chiếu vaccine” Covid-19

Khi các chương trình tiêm chủng vaccine ngừa Covid-19 đã và đang được tích cực triển khai ở nhiều quốc gia, các chính phủ trên thế giới đang xem xét cấp cái gọi là "hộ chiếu vaccine" (hay chứng nhận tiêm vaccine) để tạo điều kiện mở cửa trở lại nền kinh tế vốn đang gặp nhiều khó khăn do dịch bệnh. Hộ chiếu vaccine sẽ giúp nới lỏng một số biện pháp hạn chế đối với những cá nhân đã được tiêm vaccine ngừa virus SARS-CoV-2. Nhưng những tấm hộ chiếu như vậy có hợp lý không? Chúng có hữu ích không? Và quan trọng nhất là chúng có công bằng hay không?

Về lý thuyết, hộ chiếu vaccine cơ bản được sử dụng như một sự khẳng định tiêm chủng vaccine Covid-19 không chỉ giúp bảo vệ các cá nhân khỏi bệnh dịch mà còn làm giảm nguy cơ nhiễm bệnh và lây lan virus. Theo đó, các cá nhân đã được tiêm chủng có thể tiếp tục các hoạt động đòi hỏi tương tác xã hội và du lịch quốc tế mà không mang theo nguy cơ đáng kể lây truyền SARS-CoV-2 trong cộng đồng. Dựa trên cơ sở này, Mỹ và Israel đã thay đổi các khuyến nghị về hành vi đối với các cá nhân đã được chủng ngừa vaccine Covid-19.

Israel - quốc gia đã tiêm ít nhất một liều vaccine Covid-19 cho hơn một nửa dân số trưởng thành triển khai cấp chứng nhận tiêm vaccine, được biết đến là "thẻ xanh" vào cuối tháng 2/2021. Người có thẻ xanh có thể đến các địa điểm mà những người chưa tiêm chủng không được phép lui tới (ví dụ như: nhà hát, phòng trà, nhà hàng, quán bar trong nhà…) và được phép đi lại không hạn chế tới Hy Lạp - theo thỏa thuận song phương giữa hai nước.

Trung tâm Kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh (CDC) Mỹ ngày 8/3 khuyến nghị, các cá nhân đã tiêm chủng có thể được hội họp trong nhà mà không cần đeo khẩu trang hoặc duy trì khoảng cách. Điều này cũng có thể được áp dụng với một số lượng hạn chế những người chưa tiêm chủng, miễn là họ ít nguy cơ mắc Covid-19.

Tuy nhiên, tác động của tiêm phòng đối với việc lây truyền SARS-CoV-2 vẫn chưa được làm sáng tỏ một cách đáng tin cậy. Các báo cáo sơ bộ từ Israel, Anh và Mỹ cho thấy vaccine của Moderna và Pfizer-BioNTech có thể làm giảm sự lây truyền SARS-CoV-2 bằng cách giảm tải lượng virus trong các trường hợp nhiễm bệnh sau khi tiêm chủng hoặc bằng cách ngăn ngừa các ca nhiễm không triệu chứng và các ca bệnh thông thường khác. Nhưng cho đến khi những dữ liệu này được xác nhận lại thì vẫn tồn tại may rủi đối với việc dựa vào hộ chiếu vaccine để mở cửa lại nền kinh tế.

Những vấn đề cần xem xét

Trên cơ sở đó, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khuyến cáo không nên dùng hộ chiếu vaccine cho các chuyến du lịch quốc tế. Tuy nhiên, tổ chức này đã lập nhóm làm việc về Chứng nhận Tiêm chủng Thông minh, chủ yếu để xác định những tiêu chuẩn bảo mật nào cần đáp ứng đối với một "giấy thông hành" như vậy. Không còn nghi ngờ gì, bảo mật phải là nền tảng của việc phát triển hộ chiếu vaccine, để đảm bảo người dùng được bảo vệ khỏi việc sử dụng sai mục đích dữ liệu cá nhân mà họ cung cấp, giả mạo và vi phạm quyền riêng tư.

Bên cạnh đó, có những vấn đề khác cũng cần phải xem xét. Chẳng hạn như việc chưa biết rõ về thời gian miễn dịch sau khi tiêm vaccine và nguy cơ xuất hiện các biến thể mới của SARS-CoV-2 có thể vô hiệu hóa vaccine. Những vấn đề này đủ để làm dấy lên câu hỏi về thời hạn hiệu lực của hộ chiếu vaccine và làm sao có thể đảm bảo người sở hữu tấm hộ chiếu này miễn dịch với các chủng virus đang lây lan trong cộng đồng.

Từ quan điểm xã hội, việc cho phép những người mang hộ chiếu vaccine quyền tham gia các hoạt động, tới các địa điểm hoặc đi du lịch quốc tế chắc chắn sẽ tạo động lực cho việc mở cửa trở lại một số lĩnh vực của nền kinh tế, chẳng hạn như khách sạn, bán lẻ, du lịch… Tuy vậy, nó cũng có nguy cơ tạo ra sự phân cấp trong xã hội, ở đó, những người được tiêm chủng có đặc quyền mà người chưa được chủng ngừa bị từ chối. Ở những quốc gia mà việc triển khai tiêm vaccine đang được tiến hành nhanh chóng, sự bất bình đẳng này có thể được giải quyết trong vài tháng, nhưng ở những nước khác, có thể phải mất vài năm.

Ở cấp độ quốc tế, trong bối cảnh vaccine Covid-19 hiện nay vẫn còn rất hạn chế cùng với sự phân phối không công bằng trên toàn cầu thì việc triển khai hộ chiếu vaccine để đi du lịch sẽ tạo điều kiện cho công dân của các nước có thu nhập cao tự do đi lại hơn so với công dân của các nước có thu nhập thấp hoặc trung bình.

Tạo sự cân bằng giữa hỗ trợ nền kinh tế quốc gia và ngăn chặn sự lây lan của SARS-CoV-2 là thách thức chính đối với các chính phủ trong suốt thời gian diễn ra đại dịch Covid-19. Khó khăn này cùng với nguyên tắc công bằng và bình đẳng cũng sẽ cần được xem xét trong việc đánh giá liệu nên hay không cấp hộ chiếu vaccine. Nhưng điều quan trọng là các chính phủ phải đảm bảo họ đưa ra quyết định dựa trên tính toán kỹ lưỡng, xét đến các tác động xã hội và dựa trên bằng chứng khoa học đáng tin cậy.