Doppelgänger - Từ truyện ma dân gian nước Đức đến màn "song trùng" đáng sợ trong "Us"

Thể loại kinh dị những năm gần đây đã bắt đầu đi vào lối mòn với quỷ ám, hồn ma rồi đến sát nhân giấu mặt. Dù cách thức tiếp cận đa dạng thì những tác phẩm đó vẫn không mang đến sự tươi mới. Phải đến khi Us (Chúng Ta) của Jordan Peele ra lò, chúng ta mới phát cuồng trở lại vì nỗi sợ sâu trong tiềm thức mà chẳng ai nhận ra.

"Mirror Image" là nguồn cảm hứng để Jordan Peele tạo ra "Us".

Doppelganger (Doppelgänger - song trùng) bắt nguồn từ tiếng Đức có nghĩa là "người song sinh". Đúng với tên gọi, thể loại phim này là những câu chuyện ma quái với sự xuất hiện của những "bản sao" con người hay thậm chí là linh hồn. Chúng xuất hiện tràn ngập trong truyện dân gian nước Đức từ xưa và việc gặp một Doppelganger có nghĩa là bạn đã sắp "tới số" rồi. Bản thân Peele cũng thừa nhận rằng tập phim Mirror Image trong series The Twilight Zone là nguồn cảm hứng cho Us, nhưng cũng có rất nhiều bộ phim khác miêu tả câu chuyện tương tự.

"Bản sao" từ lâu đã xuất hiện trong các bộ phim viễn tưởng như Moon (2009), Primer (2004) và Solaris (2002). Brian De Palma đã tạo dựng được tên tuổi nhờ vào hàng loạt bộ phim về "song trùng", ngay cả bom tấn giải trí Mission: Impossible (1996) của ông cũng có những ẩn ý liên quan.

"Primer" khai thác đề tài Doppelganger bằng du hành thời gian.

Thế nhưng, Doppelganger đã phát huy được hết tiềm năng trong thể loại kinh dị. Ở đó, nỗi sợ vô hình được khai thác khi bạn nhìn thấy chính mình từ một góc nhìn khác. Đa số các bộ phim đi theo mô típ kinh dị cổ điển bằng cách thể hiện "bản sao" như nỗi sợ, sự lo lắng hay sự trỗi dậy của những phần tiềm thức bị đè nén.

Hầu hết những bộ phim kinh dị về "song trùng" đầu tiên đều bắt nguồn từ nhân vật Dr. Jekyll và Mr. Hyde. Năm 1920, F. W Murnau cho ra mắt bộ phim câm Der Janus Kopf dưới dạng chuyển thể trái phép quyển tiểu thuyết kinh điển của Robert Louis Stevenson. Cũng trong năm đó, Paramount làm phim Dr. Jekyll và Mr. Hyde, một chuyển thể chính thức của cùng tác phẩm gốc. Ngay trong thời kì đầu của điện ảnh này, Metropolis (1927) của Fritz Lang cũng sẽ ghi dấu ấn trong lòng khán giả với hình cô người máy nữ tính - là "bản sao" của cô bé Maria.

Dr. Jekyll và Mr. Hyde là nguyên mẫu cho "song trùng" trên màn ảnh rộng.

Khi chúng ta đến thời đại bùng nổ của điện ảnh, khoa học viễn tưởng đã đưa Doppelganger lên một tầm cao chóng mặt với Invasion of the Body Snatchers (1956) và I Married A Monster From Outer Space (1958). Cả hai bộ phim và hàng loạt tác phẩm khác được chúng truyền cảm hứng rất ít khi đề cập đến việc kiềm hãm những dục vọng đen tối nhất của chúng ta. Thay vào đó, chúng muốn nói về sự mất đi danh tính trong kỷ nguyên chính trị rối ren khiến con người trở nên hoang tưởng và mất phương hướng.

Sự mở của đề tài Doppelganger trong các dòng phim tiếp tục phát triển vào thập niên 1960 và 1970. Năm 1970, Roger Moore đóng vai chính trong The Man Who Haunted Himself, có thể được coi là tác phẩm tiên phong đặt ra câu hỏi: "Đây là bản sao của tôi hay là một phần bị đánh mất?" Dựa trên tiểu thuyết của Walter Levin, The Stepford Wives (1975) nói về vai trò của phụ nữ trong gia đình với hình ảnh những bà nội trợ dần bị thay thế bởi các phiên bản vui vẻ và phục tùng hơn của chính họ.

Những bà nội trợ trong "The Stepford Wives" dần bị thay thế bởi các "bản sao" tốt đẹp hơn.

Sang thập niên 1980, Doppelganger bắt đầu thoái trào, bắt đầu bằng việc Andrzej Żuławski miêu tả sự tan vỡ của hôn nhân trong bộ phim kinh dị Possessions (1981) là do "song trùng" gây ra. Chỉ một năm sau, The Thing ra mắt xoay quanh một con quái vật ăn thịt người và có khả năng cướp luôn nhân dạng của nạn nhân để tiếp tục ra tay. Tác phẩm trở thành bom xịt phòng vé cũng như là một trong những bộ phim bị ghét nhất thập niên 80.

Đến những năm 1990, David Lynch hồi sinh dòng phim này với Lost Highway (1997) và Mulholland Drive (2001). Điều đặc biệt là cả hai bộ phim này đều cho một diễn viên đóng nhiều vai nhưng không gọi họ những "bản sao" mà thay vào đó là bẻ cong cả thời gian và không gian để thể hiện ý đồ cốt truyện.

Ngày nay, những bộ phim sử dụng Doppelganger như một sự trỗi dậy của những ham muốn trong tiềm thức hay một nhân cách khác của con người. Black Swan (2010) là một trong những bộ phim đặc trưng cho thể loại này khi theo chân một nữ diễn viên ba lê đi tìm thành công và bất chấp tất cả để theo đuổi sự hoàn hảo.

Bộ phim siêu thực Enemy (2013) lại thiên về nghệ thuật hơn khi nhân vật do Jake Gyllenhaal thủ vai liên tục bị "bản sao" bí ẩn khủng bố tinh thần. It Follows (2014) không thực sự thuộc đề tài này nhưng vẫn khai thác hình ảnh "bản sao" theo hướng vô cùng ám ảnh. Trong phim, cô nàng Jay (Maika Monroe) bị ám bởi một lời nguyền lây truyền qua đường tình dục. Theo đó, một thực thể sẽ giả hình dạng của những người thân yêu của Jay để tiếp cận và thảm sát cô nàng.

Giờ đây, Us một lần nữa đưa thể loại Doppelganger lên một tầm cao mới với hình ảnh những "bản sao" tàn độc chui lên từ dưới lòng đất. Tuy nhiên, ẩn ý của chúng vẫn là những ham muốn, dục vọng bị đè nén trong mỗi con người, trong chính chúng ta. Những Red, Abraham,... đều được sinh ra từ chính những hành động của bản thể gốc nhưng lại gieo rắc nỗi kinh hoàng đến sởn gai ốc. Nếu có điểm nào đó đáng sợ nhất của Doppelganger thì chính là việc chúng ta sẽ phải nhìn kỹ lại bản thân mình trong gương sau khi xem Us.

Us hiện đang công chiếu tại các rạp trên toàn quốc.