Đại dịch Covid-19 có thể đẩy nhanh sự lây lan của các dịch bệnh khác

Mùa xuân năm nay, sau khi Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và Quỹ Nhi đồng Liên Hợp Quốc (UNICEF) cảnh báo rằng đại dịch Covid-19 có thể lây lan nhanh khi trẻ em tập trung lại để tiêm phòng, nhiều quốc gia đã tạm dừng các chương trình tiêm chủng. Ngay cả ở các quốc gia vẫn tiếp tục việc tiêm chủng, các chuyến bay vận chuyển nguồn cung vaccine đã ngừng hoạt động do dịch bệnh.

Tiêm chủng đã ngăn chặn 35 triệu ca tử vong ở 98 quốc gia khỏi các bệnh có thể phòng ngừa bằng vaccine và giảm 44% tỷ lệ tử vong ở trẻ em. Ảnh: Reuters

Hiện tại, bệnh bạch hầu đã xuất hiện ở Pakistan, Bangladesh và Nepal. Còn tại Nam Sudan, Cameroon, Mozambique, Yemen và Bangladesh đang phải đối mặt với dịch tả.

Một chủng đột biến của virus gây bệnh bại liệt đã được báo cáo ở hơn 30 quốc gia. Trong khi đó, bệnh sởi đang bùng phát trên toàn cầu, bao gồm Bangladesh, Brazil, Campuchia, Cộng hòa Trung Phi, Iraq, Kazakhstan, Nepal, Nigeria và Uzbekistan.

Theo Sáng kiến về Sởi và Rubella, 178 triệu người trên thế giới có nguy cơ mắc bệnh sởi vào năm 2020.

“Rủi ro hiện tại là một dịch bệnh xuất hiện trong vài tháng tới sẽ khiến nhiều trẻ em tử vong hơn đại dịch Covid-19”, Tiến sĩ Chibuzo Okonta của Tổ chức phi chính phủ Bác sĩ không biên giới ở Tây và Trung Phi cho biết.

Khi đại dịch Covid-19 vẫn còn tồn tại, WHO và các nhóm y tế công cộng quốc tế khác kêu gọi các nước thận trọng trong việc tổ chức tiêm phòng.

Theo nghiên cứu vào năm 2019 của Hiệp hội mô hình tác động vaccine (bao gồm một nhóm các học giả y tế công cộng), việc tiêm chủng đã ngăn chặn 35 triệu ca tử vong ở 98 quốc gia khỏi các bệnh có thể phòng ngừa bằng vaccine và giảm 44% tỷ lệ tử vong ở trẻ em.

Tiến sĩ Tedros Adhanom Ghebreyesus, Tổng Giám đốc WHO cho biết: “Tiêm chủng ngừa là một trong những biện pháp phòng chống dịch bệnh cơ bản và mạnh mẽ nhất trong lịch sử y tế công cộng. Sự gián đoạn các chương trình tiêm chủng do đại dịch Covid-19 có nguy cơ làm mất đi quá trình tiến bộ hàng thập kỷ trong việc chống lại các bệnh có thể phòng ngừa được bằng vaccine, như bệnh sởi”.

Tuy nhiên, có rất nhiều trở ngại khi khởi động lại các chương trình tiêm chủng như khó khăn trong việc vận chuyển nguồn cung vaccine và các nhân viên y tế đang phải dành toàn bộ thời gian để chống dịch Covid-19.

Nhiều quốc gia chưa bị đại dịch Covid-19 tấn công mạnh dồn mọi nguồn lực chống dịch, sẽ suy yếu khả năng xử lý sự bùng phát của các dịch bệnh khác.

“Hiện vẫn có nhiều quốc gia đang phục hồi hậu Covid-19 và sau đó sẽ phải đối mặt với bệnh sởi. Điều này sẽ tiếp tục tăng áp lực lên hệ thống y tế, gây ra hậu quả nghiêm trọng về kinh tế tại những quốc gia này”, Tiến sĩ Robin Nandy, Trưởng ban tiêm chủng của UNICEF, nơi cung cấp vaccine cho 100 quốc gia, tiếp cận 45% trẻ em dưới 5 tuổi.

Tại hội nghị toàn cầu đầu tháng 5, Liên minh vaccine Gavi, một đối tác về y tế do Quỹ Bill và Melinda Gates thành lập, tuyên bố đã nhận được cam kết trị giá 8,8 tỷ USD tài trợ cho vaccine cơ bản cho trẻ em tại những nước nghèo. Đồng thời, tổ chức này cũng sẽ nỗ lực cung cấp vaccine ngừa Covid-19 khi chúng được điều chế thành công.

2020 là năm mà Congo, quốc gia lớn thứ 2 ở châu Phi, triển khai chương trình tiêm chủng quốc gia.

Dịch sởi đã bùng phát tại Congo từ năm 2018 và đến nay số ca mắc bệnh vẫn tiếp tục tăng. Kể từ tháng 1, đã có hơn 60.000 ca mắc sởi và 800 ca tử vong do dịch bệnh. Hiện tại, Congo cũng đang phải đối mặt với dịch Ebola, bên cạnh bệnh lao và bệnh tả.

Tất cả các dịch bệnh trên đều có thể ngăn ngừa bằng vaccine, tuy nhiên vaccine không phải lúc nào cũng có sẵn. Vào cuối năm 2018, Congo đã thực hiện chương trình tiêm chủng tại 9 tỉnh. Đến năm 2019, tỷ lệ trẻ em được tiêm chủng đầy đủ tại nước này đã tăng từ 42% lên 62% ở thủ đô Kinshasa.

Vào mùa xuân này, chương trình tiêm chủng dự kiến được triển khai trên toàn quốc tại Congo đã bị gián đoạn do đại dịch Covid-19. Các chương trình tiêm chủng hàng loạt, thường sẽ tập trung hàng trăm trẻ em ngồi gần nhau tại sân trường hoặc chợ, sẽ có nguy cơ làm lây lan virus SARS-CoV-2. Ngay cả việc tiêm chủng thông thường diễn ra tại các phòng khám cũng trở nên không thể kiểm soát được ở nhiều khu vực.

Cơ quan y tế của Congo quyết định cho phép tiếp tục tiêm chủng ở những khu vực có bệnh sởi nhưng không có ca nhiễm SARS-CoV-2. Tuy nhiên, đại dịch Covid-19 đã đóng băng các chuyến bay quốc tế vận chuyển nguồn cung cấp y tế trong khi một số tỉnh tại Congo đã hết vaccine ngừa bệnh bại liệt, sởi và lao.

Khi nguồn vaccine tiêm chủng tới thủ đô Kinshasa, chúng không thể được vận chuyển đến khắp đất nước do các chuyến bay nội địa đã ngừng hoạt động. Việc vận chuyển bằng đường bộ không khả thi do tình trạng giao thông kém chất lượng.

Theo các chuyên gia tại Trung tâm kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh, sởi có khả năng lây nhiễm thông qua các hạt chất lỏng siêu nhỏ phát tán lơ lửng trong không khí và dễ lây lan hơn nhiều so với virus SARS-CoV-2.

Bác sĩ Yvonne Maldonado, chuyên gia về bệnh truyền nhiễm nhi khoa tại Đại học Stanford (Mỹ) cho biết: “Nếu mọi người đi vào phòng mà một người mắc bệnh sởi đã ở trong đó 2 giờ trước và không có ai được tiêm chủng, 100% những người đó sẽ bị mắc sởi”.

Ở các nước nghèo, tỷ lệ tử vong do sởi ở trẻ em dưới 5 tuổi là khoảng 3-6%. Các yếu tố như suy dinh dưỡng hoặc trại tị nạn quá đông có thể làm tăng tỷ lệ tử vong. Đồng thời, trẻ em có thể gặp phải biến chứng của bệnh sởi như viêm phổi, viêm não và tiêu chảy nặng.

Theo số liệu thống kê trên toàn thế giới, năm 2018, có gần 10 triệu ca mắc sởi và 142.300 ca tử vong do dịch bệnh. Sau đó, các chương trình tiêm chủng trên toàn cầu đã được triển khai mạnh mẽ hơn.

Trước khi dịch Covid-19 tấn công Ethiopia, 91% trẻ em ở thủ đô Addis Ababa đã được tiêm vaccine phòng sởi trong các lần khám định kỳ, trong khi vẫn có 29% trẻ em ở các vùng nông thôn mắc sởi. Để ngăn chặn sự bùng phát của một bệnh lây nhiễm cao như sởi, mức độ tiêm chủng tối ưu phải là 95% hoặc cao hơn, với mỗi trẻ em tiêm 2 liều vaccine. Tuy nhiên, khi Covid-19 bùng phát, Ethiopia đã tạm ngừng chương trình tiêm phòng sởi vào tháng 4, dẫn đến số ca mắc bệnh tiếp tục tăng.

“Các mầm bệnh bùng phát không phân biệt quốc gia nào, đặc biệt là bệnh sởi, bệnh sởi có ở khắp mọi nơi”, Tiến sĩ Kate O’Brien, Giám đốc cơ quan tiêm chủng của WHO nói./.