Bị “lãng quên” trong cuộc chiến vaccine, châu Phi quyết tâm tự sản xuất vaccine Covid-19

Hồi chuông cảnh tỉnh cho châu Phi

Các chuyên gia lo ngại rằng, làn sóng Covid-19 thứ 3 đang tràn qua phần lớn khu vực châu Phi và đây có thể là đợt bùng phát dịch nghiêm trọng nhất. Tình hình dịch bệnh tại lục địa đen đang rất tồi tệ khi biến thể Delta, vốn đã tàn phá Ấn Độ, hiện đang lan rộng ở châu Phi, nơi phần lớn dân số chưa được tiêm chủng.

Chỉ hơn 1% người dân tại châu Phi đã được tiêm chủng đầy đủ và khoảng 2,5% đã được tiêm ít nhất 1 liều vaccine (Ảnh: BBC)

Theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh châu Phi (Africa CDC), chỉ hơn 1% người dân trên khắp lục địa này đã được tiêm chủng đầy đủ và khoảng 2,5% đã được tiêm ít nhất 1 liều vaccine. Trong khi đó, trên toàn Liên minh châu Âu (EU), 50% người dân hiện đã được tiêm liều vaccine đầu tiên và cứ 3 người thì có 1 người đã được tiêm chủng đầy đủ.

Sự chênh lệch trong việc cung cấp vaccine đã khiến nhiều chính trị gia châu Phi nổi giận. “Sự ích kỷ trong thế giới này là điều tệ hại. Nhưng tình hình hiện tại là hồi chuông cảnh tỉnh cho châu Phi. Thật xấu hổ khi châu lục này đang ngủ yên và chờ đợi sự giúp đỡ từ những nơi khác”, Tổng thống Uganda Yoweri Museveni nói tại Hội nghị thượng đỉnh y tế toàn cầu ở Kampala vào tuần trước.

Cho đến nay, các nước châu Phi phần lớn phụ thuộc hoàn toàn vào nguồn vaccine nhập khẩu từ Bắc Mỹ, châu Âu và châu Á, không chỉ trong cuộc chiến chống Covid-19, mà còn chống lại các bệnh như sởi, uốn ván và lao. Chỉ khoảng 1% số vaccine được sử dụng trên toàn châu lục được sản xuất nội địa và các cơ sở sản xuất đang hoạt động chỉ có ở Tunisia, Algeria, Nam Phi và Senegal.

Đó chính xác là những gì cần thay đổi vào thời điểm hiện tại. Một số quốc gia châu Phi đang thúc đẩy sản xuất vaccine tại địa phương. Liên minh châu Phi muốn sản xuất 60% số vaccine cần thiết ở châu Phi cho đến năm 2040 và trong thời gian sớm nhất, các loại vaccine sản xuất tại châu Phi sẽ giúp ngăn chặn đại dịch Covid-19.

Tuy nhiên, câu hỏi đặt ra là tại sao tới bây giờ châu Phi mới bắt đầu sản xuất vaccine? Những khó khăn trong việc thiết lập các dây chuyền sản xuất là gì? Và kế hoạch này sẽ thực hiện trong thời gian bao lâu?

Vì sao hầu như không có vaccine nào được sản xuất ở châu Phi?

Theo DW, về cơ bản, các rào cản về kỹ thuật trong sản xuất vaccine ở châu Phi là rất lớn. Không chỉ tốn kém cho việc xây dựng các cơ sở sản xuất, việc đào tạo những nhân viên có trình độ cũng đòi hỏi sự đầu tư lớn. Ngay cả ở các nước có nền công nghiệp phát triển như Mỹ hoặc Đức, việc phát triển và sản xuất vaccine thường được hỗ trợ bởi các khoản đầu tư khổng lồ của chính phủ.

Ngoài ra, nhiều nước châu Phi không có đủ chi phí để sản xuất vaccine. Số ít các cơ sở sản xuất vaccine hiện có ở châu Phi như các cơ sở sản xuất của Viện Pasteur ở Senegal, Tunisia và Algeria, phần lớn được tài trợ bởi các chương trình hợp tác phát triển. Bởi vậy, các dự án ít được tài trợ hơn ở Nigeria hoặc Ethiopia vẫn chưa thành công trong việc sản xuất vaccine đưa ra thị trường mặc dù đã nỗ lực trong nhiều năm.

Kể từ khi đại dịch Covid-19 bùng phát, đặc biệt là khi các chiến dịch tiêm chủng ở Global North (các nước giàu chủ yếu nằm ở Bắc bán cầu-ND) bắt đầu, việc xây dựng năng lực sản xuất vaccine đã được đặt lên hàng đầu trong chương trình nghị sự của nhiều quốc gia châu Phi. Nhiều dự án đã và đang trong quá trình thực hiện, từ sự đột phá của các công ty hoặc quốc gia riêng lẻ để thành lập trung tâm vaccine tại một số quốc gia. Các sáng kiến ​​này được tài trợ và hỗ trợ bởi EU, Ngân hàng Thế giới và các nhà tài trợ quốc tế khác. Bộ trưởng Y tế Đức Jens Spahn cũng cam kết viện trợ lên tới 50 triệu euro (tương đương 59 triệu USD) trong chuyến thăm Nam Phi vào tháng 5.

Hầu hết các dự án đã công bố của châu Phi đều nhằm mục đích sản xuất vaccine trong khu vực hoặc cung cấp vaccine đã được cấp phép tại các cơ sở sản xuất hiện có. Ngoài việc đàm phán với các công ty dược phẩm để được cấp phép vaccine, dây chuyền sản xuất cũng cần điều chỉnh và đảm bảo nguồn nguyên liệu thô, từ đó các dự án này có thể được thực hiện tương đối nhanh chóng.

Công ty dược phẩm Aspen Pharmacare của Nam Phi là cơ sở đáp ứng nhanh nhất và cho đến nay là cơ sở duy nhất trên châu lục này sản xuất vaccine Covid-19 dựa trên giấy phép của Johnson & Johnson (Mỹ). Công ty sản xuất vaccine và sản phẩm sinh học (VACSERA) của Ai Cập có kế hoạch sản xuất vaccine Sinovac của Trung Quốc trong những tuần tới. Các thỏa thuận hợp tác tương tự giữa các công ty dược phẩm châu Phi và các nhà sản xuất vaccine trên thế giới cũng có tại một số quốc gia khác như Senegal và Algeria.

Kế hoạch tự sản xuất vaccine của châu Phi khó có thể hiện thực nhanh chóng khi các cơ sở sản xuất vẫn chưa sẵn sàng. Simon Agwale, Giám đốc Liên minh các nhà sản xuất vaccine châu Phi (AVMI), cho biết, phải mất khoảng 18 tháng để thiết lập một dây chuyền sản xuất vaccine hoàn thiện. “Do đại dịch Covid-19, hiện có một danh sách chờ dài các nhà sản xuất thiết bị”, ông Agwale nói. Bởi vậy, ông Agawale cho rằng, các mốc thời gian đầy tham vọng của một số chính phủ châu Phi về việc sản xuất vaccine trong nước vào năm nay có thể sẽ không thể đáp ứng.

Việc cấp vốn cho các dự án sản xuất vaccine cũng phức tạp và cần nhiều thời gian. “Mọi người đang nói về việc xây dựng các nhà máy để sản xuất vaccine Covid-19 ngay bây giờ. Nhưng điều gì sẽ xảy ra sau đại dịch Covid-19?”, ông Agwale nói. Theo ông Agwale, cần phải có một kế hoạch cụ thể để các cơ sở sản xuất vaccine công nghệ mRNA sau này có thể được sử dụng cho các loại vaccine khác. Một trung tâm chuyển giao công nghệ vaccine mRNA hiện đang được xây dựng ở Nam Phi và dự kiến ​​sẽ hoạt động vào mùa hè năm 2022.

Những thách thức đối với việc xây dựng cơ sở hạ tầng sản xuất vaccine chuyên dụng ở châu Phi là rất lớn. Ngoài những khó khăn thông thường như tài chính và thiếu chuyên môn kỹ thuật, các vấn đề xung quanh việc bảo hộ quyền sáng chế vaccine, đã được thảo luận trong nhiều tháng, vẫn chưa được giải quyết. Nhiều chuyên gia cũng đặt ra câu hỏi liệu phần lớn các dự án đang được thực hiện ở châu Phi có thực sự khiến châu lục này bớt phụ thuộc vào các công ty dược phẩm từ các quốc gia phát triển hay không.