1,6 triệu người trẻ Việt rơi vào nhóm NEET "3 KHÔNG": Không học, không làm, không đào tạo

Theo báo cáo quý III/2025 của Tổng cục Thống kê (GSO), Việt Nam hiện có khoảng 1,6 triệu thanh niên “3 không”, tức không học, không làm, không tham gia đào tạo, chiếm 11,5% tổng số thanh niên. Tỷ lệ này tăng đáng kể so với 1,35 triệu người (10,1%) trong quý II và 10,4% ở quý I cùng năm. So với 10,7% cùng kỳ năm 2024, mức tăng hiện nay thể hiện xu hướng đảo chiều sau 2 năm ổn định.

Đáng chú ý, số liệu mới chỉ tính riêng nhóm thanh niên từ 15-24 tuổi, cho thấy dấu hiệu đáng lo ngại trong lực lượng lao động trẻ.

Từ năm 2022 trở về trước, GSO chưa từng công bố số liệu về nhóm thanh niên này trong các báo cáo quý. Tuy nhiên, kể từ năm 2023, quy mô nhóm “3 không” dao động quanh 1,3-1,6 triệu người, tương ứng 10-12% tổng số thanh niên. Sau khi ổn định trong năm 2023, tỷ lệ giảm nhẹ trong năm 2024 nhưng đã tăng trở lại trong năm 2025, phản ánh đà phục hồi việc làm chưa thật sự bền vững.

NEET lan tỏa toàn cầu

Thuật ngữ "NEET" (Not in Education, Employment or Training) xuất hiện tại Anh từ thập niên 1990, ban đầu chỉ là một “nhãn dán thống kê” để mô tả nhóm thanh niên từ 16-24 tuổi không tham gia bất kỳ hoạt động giáo dục, việc làm hay đào tạo nghề nào.

Theo thời gian, NEET trở thành một hiện tượng xã hội toàn cầu, phản ánh những thay đổi trong tâm lý, cơ hội và cách người trẻ định nghĩa thành công.

Theo Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO), năm 2024, 20,4% thanh niên toàn cầu thuộc nhóm NEET, tức cứ 5 người trẻ thì có 1 người nằm ngoài hệ thống học tập và việc làm. ILO gọi đây là một “cơ hội bị bỏ lỡ” trong việc phát triển nguồn nhân lực tương lai.

Tại Anh, theo báo cáo mới nhất của Resolution Foundation công bố ngày 22/10, số lượng thanh niên từ 16-24 tuổi thuộc nhóm NEET đã tăng thêm 195.000 người trong 2 năm qua, đạt 940.000 người, mức cao nhất trong gần một thập kỷ. Các chuyên gia cảnh báo con số này có thể sớm chạm ngưỡng 1 triệu, tương đương giai đoạn hậu khủng hoảng tài chính năm 2012.

Ở Hàn Quốc, dữ liệu của Statistics Korea cho thấy 443.000 người trong độ tuổi 15-29 rơi vào nhóm NEET vào tháng 7/2024, tăng 42.000 người so với cùng kỳ năm trước. Trong khi đầu thập niên 2010, tỷ lệ này chỉ khoảng 2%, thì nay đã lên tới 5,4%, tương ứng hơn 1/20 thanh niên.

Tại Nhật Bản, quốc gia vốn nổi tiếng với chuẩn mực lao động nghiêm khắc, ngày càng nhiều người trẻ không còn thiết tha với lộ trình “học - làm - ổn định - nghỉ hưu”.

Theo trang Guidable, nhiều thanh niên Nhật trong độ tuổi 20-29, giai đoạn lẽ ra là bước đệm sự nghiệp, lại rơi vào trạng thái rút lui hoàn toàn khỏi đời sống xã hội. Họ cảm thấy choáng ngợp, mệt mỏi và không phù hợp với văn hóa làm việc cứng nhắc, khiến họ chọn tạm ngừng hoặc từ bỏ việc làm để “thở”.

Những thanh niên bị gắn mác lười biếng

Theo các báo cáo của Ngân hàng Dự trữ Liên bang St. Louis (Fed St. Louis), được công bố vào tháng 8/2024, việc người trẻ rơi vào nhóm NEET không bắt nguồn hoàn toàn từ sự lười biếng như nhiều định kiến, mà là hệ quả của hàng loạt áp lực chồng chéo trong đời sống hiện đại như gia đình, bệnh tật, trình độ học vấn thấp,...Và nổi bật trong đó là kỹ năng số hóa chưa tương xứng với yêu cầu của xã hội.

Nghiên cứu của WeLaR được thực hiện tại 20 quốc gia thuộc Liên minh châu Âu, với quy mô hơn 200.000 người trong độ tuổi 15-34, trong đó nhóm NEET chủ yếu rơi vào độ tuổi 25-34. Kết quả cho thấy chỉ 26% NEET cho biết họ thường xuyên sử dụng kỹ năng số trong công việc gần nhất, thấp hơn 16,9 điểm phần trăm so với nhóm đang có việc làm (42,9%).

Ngay cả khi đã kiểm soát các yếu tố như trình độ, ngành nghề hay quốc gia, NEET vẫn kém gần 6 điểm phần trăm về khả năng sử dụng kỹ năng số trong phần lớn thời gian làm việc.

Dựa trên chênh lệch giữa kỹ năng số dự đoán (tức năng lực tiềm năng theo học vấn, độ tuổi, khu vực) và thực tế sử dụng, nhóm nghiên cứu chia thanh niên “3 không” thành 4 cụm kỹ năng số. Gần 60% NEET thuộc hai nhóm có kỹ năng số rất thấp, tức hầu như không tiếp cận công nghệ trong công việc trước đây.

Trong đó, nhóm “kỹ năng thấp” chiếm 41,5%, với 89% chưa từng dùng máy tính, chủ yếu là nam giới, học vấn thấp, làm việc tay chân. Nhóm “kỹ năng trung bình” chiếm 17,9%, có kỹ năng trung bình và năng lực giao tiếp xã hội tốt hơn. Nhóm “học cao nhưng kỹ năng số thấp” chiếm 18,5%, gồm những người có học vấn cao nhưng kỹ năng số thực tế vẫn thấp, phần lớn sống ở đô thị.

Cuối cùng, nhóm kỹ năng cao chiếm 22,1%, là những người có trình độ học vấn cao, thành thạo kỹ năng số (97% dùng máy tính thường xuyên) nhưng tạm rời thị trường lao động với lý do cá nhân như chăm sóc gia đình hoặc nghỉ tạm thời.

Cơ cấu nghề trước đây cho thấy gần một nửa NEET từng làm việc trong lĩnh vực bán hàng - dịch vụ (29,2%) hoặc lao động phổ thông (21%), trong khi nhóm người có việc làm có tỷ lệ tương ứng chỉ 18,9% và 8,3%. Ngược lại, các nghề đòi hỏi chuyên môn, kỹ thuật chiếm gần 50% ở người có việc, nhưng chỉ khoảng 20% ở NEET.

Điều này đồng nghĩa với việc kinh nghiệm tích lũy của phần lớn NEET nằm ở những công việc ít đòi hỏi kỹ năng số hoặc tư duy phân tích, khiến cơ hội chuyển dịch sang các ngành nghề số hóa trở nên hẹp hơn.

Trong các nhóm kỹ năng được khảo sát, kỹ năng số (digital) là điểm yếu rõ nhất, kế đến là tính toán, đọc hiểu và khả năng hướng dẫn người khác. Ở chiều ngược lại, NEET lại sử dụng kỹ năng thể chất nhiều hơn, 42,9% so với 30,1% ở nhóm có việc làm.

Có thể nói, trí tuệ nhân tạo (AI) và tự động hóa đang thay đổi nhanh chóng cơ cấu việc làm. Nhiều vị trí phổ thông biến mất, vốn là “bước đệm” giúp người trẻ tích lũy kinh nghiệm, trong khi các công việc mới lại yêu cầu kỹ năng chuyên sâu và chi phí đào tạo cao mà đa số NEET không thể chi trả.

Tại Hàn Quốc, theo dữ liệu của Cơ quan Thống kê Hàn Quốc (Statistics Korea), 42,9% trong số 443.000 người trẻ NEET cho biết họ không tìm việc vì thiếu cơ hội việc làm phù hợp về mức lương, điều kiện làm việc và khả năng phát triển.

Trong bối cảnh kinh tế toàn cầu liên tục biến động, thị trường lao động đang tái cấu trúc nhanh hơn khả năng thích ứng của thế hệ trẻ.

Ngay cả những người có bằng cấp cũng khó tìm được công việc đúng chuyên môn, trong khi áp lực tìm “việc làm đầu tiên” khiến nhiều người chấp nhận công việc tạm bợ hoặc rơi vào trạng thái không hoạt động, góp phần mở rộng hơn nữa khoảng cách thế hệ trong nền kinh tế hiện đại.