Vì sao sinh viên dễ "sa lầy" vào đa cấp?

Bây giờ khi nhắc đến cụm từ "đa cấp", hẳn không mấy ai còn nhiều thiện cảm với mô hình kinh doanh này như hồi đầu nó mới xuất hiện ở Việt Nam. Nhan nhản những câu chuyện tán gia bại sản vì đa cấp, hẳn cũng đủ khiến người ta tin rằng - đa cấp chẳng qua chỉ là một miếng pho mát trên chiếc bẫy chuột. 

Trong số những đối tượng được các công ty đa cấp nhắm đến là các bạn tân sinh viên. Vậy lý do vì đâu, sau nhiều năm với những chiêu bài không hề mới, đa cấp vẫn lừa đảo được rất nhiều người, trong đó có sinh viên - đối tượng ngày đêm tiếp xúc với Internet, với báo chí và mạng xã hội, nơi mà các thông tin xấu về đa cấp nhiều như thác lũ.  

Chúng tôi có cuộc trao đổi với Blogger Truyền thông Xã hội, ông Nguyễn Ngọc Long về vấn đề này.

"Bí mật" đằng sau những thủ đoạn truyền thông tưởng như ngớ ngẩn của các công ty đa cấp

- Đứng ở góc độ là một nhà Truyền thông, ông nghĩ lý do gì khiến kinh doanh đa cấp vẫn chiếm được lòng tin của nhiều người dù bao năm nay, các phương tiện đều phơi bày sự thật rằng hầu hết mô hình kinh doanh đa cấp đã biến tướng thành lừa đảo?

Đa cấp chủ yếu sử dụng hình thức truyền thông trực tiếp theo kiểu rỉ tai, truyền miệng, chiêu dụ trực tiếp theo kiểu bạn bè người thân hoặc mặt đối mặt trong tọa đàm, hội thảo. Đây được coi là kênh hiệu quả nhất trong tất cả các kênh truyền thông hiện có.  

Xét tới hiệu quả của kênh truyền thông, nguồn phát (tức người nói) là một trong năm yếu tố quan trọng nhất. Đa cấp thường sử dụng những "nguồn phát" mà nhìn qua, có vẻ không uy tín bằng báo chí, nhưng xét về mức độ thân tình thì vượt trội. Đó là mối quan hệ bạn thân, bố mẹ và con cái, thầy cô giáo và học sinh, bác sĩ với bệnh nhân... Nạn nhân bị chiêu dụ hay phát sinh suy nghĩ "chẳng nhẽ anh X, chị Y lại lừa mình?". Không lẽ người thân lại muốn làm hại mình? 

- Vậy theo ông, các kênh truyền thông đại chúng nên sử dụng thông điệp như thế nào để người dân, trong đó có những sinh viên trẻ tránh xa đa cấp. Bởi sinh viên vốn là đối tượng tiếp xúc với truyền thông nhiều nhất nhưng lại bị các công ty đa cấp lừa rất nhiều?

Chính vì đối tượng bị lôi kéo là sinh viên, vốn không phải quá nhẹ dạ cả tin, nên một khi đã bị "gieo niềm tin" thì niềm tin ấy sẽ vô cùng son sắt!

Có thể ban đầu sinh viên vẫn nghi ngờ và dè chừng đa cấp, đặt nó ở giữa hai thái độ tốt xấu, đúng sai. Nhưng sau khi bị "hạ gục nhanh, tiêu diệt gọn" bởi những câu hỏi cắc cớ, niềm tin của các bạn sẽ đảo chiều.

Họ cho rằng báo chí là không đáng tin và dịch chuyển về phía các công ty đa cấp. Đây là một lỗ hổng của truyền thông. Nói một cách công bằng, mô hình đa cấp, đến bây giờ, là không xấu hoặc ít nhất là chưa xấu. Chỉ có biến tướng của đa cấp mới gây ra nhiều nguy hại. 

Cho nên, nếu thông điệp trên báo chí đưa ra là "đa cấp rất nguy hiểm và phải đề phòng" thay vì "đa cấp rất xấu", sẽ không còn cơ hội cho đa cấp phản đòn theo kiểu "tao không xấu, suy ra tao tốt".

- Các công ty đa cấp thường có chung một chiêu bài là trong các cuộc hội thảo, thường có các tình huống để mọi người cùng hô hào những lời tuyên bố làm giàu hùng hồn. Tại sao lại có những "màn kịch" lặp đi lặp lại như vậy? 

Đó không phải là chuyện ngẫu nhiên, không phải là tai nạn, mà lý do chính là vì những thủ lĩnh đa cấp được đào tạo chuyên sâu về NLP - Ngôn ngữ lập trình tư duy, một dạng thức gần như thôi miên vậy. 

Họ biết cách xét đoán và phân loại người đối diện thuộc tuýp người gì, làm sao để tiếp cận, tạo lòng tin và thuyết phục. Họ biết cách sử dụng âm nhạc, ánh sáng (trong phòng hội thảo), dẫn dắt cảm xúc người nghe bằng các câu chuyện cảm động, khóc cười. Cuối cùng, đưa người nghe vào trạng thái dễ kích động và lơi lỏng đề phòng. 

Trên cả kinh tế - sức hút của đa cấp nằm ở lương tâm và tình cảm

- Các bạn sinh viên không được trả tiền để kinh doanh đa cấp. Ngược lại, họ phải nộp tiền để tiếp tục... bị mất tiền! Vậy theo ông, tại sao các "miếng bánh vẽ" của đa cấp vẫn cứ phát huy tác dụng?

Câu trả lời nằm ở chỗ: sinh viên... thông minh quá! Dân đa cấp được trang bị rất nhiều kiến thức về làm giàu, về tài chính và về tự do tài chính - vốn là những khu vực mà sinh viên luôn khát khao tìm hiểu. Sinh viên cảm thấy mình đang được "khai sáng", chỉ ra con đường đúng đắn nhất để đi đến tự do và hạnh phúc. Và thế là, họ sập bẫy thôi. 

Nhiều thủ lĩnh đa cấp và cả chính những bạn sinh viên sau khi bị chiêu dụ vào đa cấp đều được huấn luyện rất nhiều về NLP và đặc biệt là các kỹ năng mềm. Người Việt vốn coi trọng truyền thống tôn sư trọng đạo, sinh viên sau khi được "khai sáng" về nhập môn tài chính, lại được "trang bị" một rổ kỹ năng mềm... tất nhiên rất coi trọng người thầy đa cấp của mình, thầy nói gì cũng đúng và nhất nhất nghe theo. 

- Có một thực tế là nhiều sinh viên đi được nửa chặng đường với đa cấp thì biết mình bị lừa nhưng vẫn tiếp tục lao thân vào con đường không lối thoát, tiếp tục quay ngược lại lừa bạn bè, người thân? Theo ông, tại sao lại như vậy?

Cho tới khi được trang bị những kiến thức, kỹ năng ở bước trên, sinh viên vẫn chưa bị biến thành những con đỉa được thả ngược về hút máu cộng đồng. Các bạn sẽ thấy chẳng có gì để phải nghi ngờ, những gì xã hội đồn đoán về "thầy" mình đều sai bét. Đó là điều cực kỳ nguy hiểm! Các thủ lĩnh đa cấp đủ khôn ngoan và đã được huấn luyện để làm tốt việc này. 

Họ chỉ "ra đòn" khi thấy bạn đã có một niềm tin tuyệt đối không thể nào lung lạc. Với niềm tin son sắt ấy, sinh viên quay trở lại cộng đồng, bắt đầu sử dụng những gì mình được học để chiêu dụ người thân, bạn bè. Họ giấu gia đình để mang tiền ném vào đa cấp, và mải mê trong cuộc đua này. 

Tới khi đủ tỉnh táo hoặc quá đau đớn để nhận ra mình lầm đường lạc lối thì chính những mối quan hệ bị tổn thương xung quanh họ lại biến thành thiên la địa võng ngăn cản họ thoát ra ngoài.

- Xin cảm ơn những chia sẻ của anh Long!