Suomi: Câu chuyện về tên một quốc gia mà hàng trăm năm qua, người ta vẫn không thể lý giải

Có lẽ, khúc côn cầu trên băng chính là một trong những môn thể thao được ưa chuộng nhất ở Phần Lan. Người dân ở quốc gia Bắc Âu này cũng dành tình cảm đặc biệt cho đội tuyển của họ, niềm tự hào dân tộc nhờ đó cũng được lan tỏa sâu rộng hơn.

Amy McPherson, phóng viên BBC, đã có dịp đến xem một trận khúc côn cầu ở Phần Lan. Điều cô nhận thấy đầu tiên là trên áo đấu của một cầu thủ có dòng chữ "Suomi". Lúc đầu, cô tưởng đó là tên của cầu thủ ấy. Tuy nhiên, sau khi để ý thấy tất cả các cầu thủ khác trong đội đều có dòng chữ y hệt trên áo, cô không khỏi thắc mắc:

"Suomi có nghĩa là gì vậy", cô hỏi một người bạn người Phần Lan

"Là Phần Lan đó"

"Vậy trong tiếng Phần Lan, "Finland" là cách gọi sai đúng không?"

"Đúng vậy, nếu theo tiếng Phần chính gốc".

Nguồn gốc của cái tên "Finland"

Thực chất, "Finland" không phải là tên gọi đúng theo tiếng Phần Lan. Bảng chữ cái Phần Lan ban đầu không hề sử dụng chữ "f", đây hoàn toàn là một ký tự mượn từ tiếng nước ngoài. Giả thuyết cho rằng "Finland" xuất phát từ tiếng Anh cổ "finna", một danh từ chung dùng để nhắc đến những người dân sống tại bán đảo Scandinavi. Tuy vậy, nhiều nhà sử học lại tin rằng, nguồn gốc của từ này xuất phát từ chính tiếng Phần Lan bản địa. Hai từ "finlonti" và "finlandi" đã từng được sử dụng từ thế kỷ thứ 12 nhằm mô tả vùng lãnh thổ phía tây nam của nước Phần Lan ngày nay.

Mặc dù bằng chứng từ thời trung cổ đã chỉ ra rằng tên gọi "Finland" được sử dụng với nhiều biến thể khác nhau, người dân nước này vẫn luôn tự đặt tên quốc gia mình bằng từ "Suomi". Vậy thì lý do thực sự là gì?

Đi tìm bản chất tên gọi "Suomi"

Vào năm 2017, nhân dịp kỉ niệm 100 năm ngày quốc khánh, một buổi triển lãm ảnh mang tên "The Story of Finland" (tạm dịch là Câu chuyện về Phần Lan) được tổ chức tại Bảo tàng Quốc gia ở Helsinki, tái hiện lại thời kỳ chuyển giao tại Phần Lan khi trở thành một quốc gia độc lập.

Từ năm 1809 đến năm 1917, Phần Lan là một vùng Đại công quốc nằm dưới sự cai trị của Đế Quốc Nga, còn trước đó Thụy Điển đã xâm chiếm vùng đất này trong suốt gần 700 năm. Giữa hai giai đoạn ấy, Phần Lan bị cả 2 đế quốc xâu xé thông qua nhiều cuộc chiến qua lại không ngừng, liên tục bị chiếm đóng rồi lại tái chiếm trở lại. Nhờ có cuộc cách mạng tháng mười Nga mà người dân Phần Lan có cơ hội đứng lên đòi lại độc lập cho mình.

Buổi triển lãm cũng giúp chúng ta hình dung rõ hơn về hình ảnh Phần Lan cố gắng chuyển mình sang một xã hội dân chủ, trong khi đồng thời tự tạo dựng cho mình bản sắc dân tộc, thông qua việc trở nên cởi mở hơn (Năm 1906, Phần Lan là quốc gia đầu tiên ở Châu Âu trao quyền bầu cử cho toàn bộ công dân nước này). Tuy vậy, không có tài liệu nào nhắc đến cụm từ "Suomi" hay lý do vì sao người Phần lại thích dùng từ này hơn "Finland" khi nhắc đến đất nước mình.

Giám đốc bảo tàng, Satu Frondelius, nói: "Nguồn gốc cái tên Suomi vẫn chưa được đề cập trong bất cứ tài liệu chính xác nào. Giả thuyết cho rằng, cái tên ấy xuất phát từ khái niệm "suomaa", có nghĩa là vùng đất đầm lầy trong tiếng Phần Lan". Vùng tây nam quốc gia này được biết đến với sự xuất hiện của kha khá hồ nước, và đối với người ngoài chúng trông không khác gì đầm lầy cả. "Một giả thuyết khác là nó có thể xuất phát từ cụm từ "suomu", có nghĩa là vảy cá, gợi nhớ đến trang phục làm từ da cá của  người Phần Lan". 

Một giả thuyết thứ ba có liên quan đến vùng Lapland ở Phần Lan, nơi cư ngụ của Sami, một bộ lạc du mục chuyên chăn nuôi tuần lộc. Theo Klaas Ruppel, một chuyên gia về ngữ nguyên học tại Viện Ngôn ngữ Phần Lan, nhiều nhà ngôn ngữ học tin rằng, cả từ "Sami" và "Suomi" đều có liên hệ đến một từ Baltic cổ đó là "źemē", ám chỉ một vùng đất hoặc vùng lãnh thổ nào đó, bao gồm cả dân cư sinh sống trên đó nữa.

Người Sami truyền thống thường tự gọi mình với cái tên ưu tiên là Sami, trước khi nhắc đến gốc gác của mình là người Phần Lan (Finnish). Điều này phản ánh mối liên hệ chặt chẽ giữa người dân ở đây với thiên nhiên cũng như cảnh sắc xung quanh. Phần Lan được đánh giá là một trong những quốc gia có môi trường trong lành nhất thế giới, dựa trên báo cáo hàng năm về chỉ số bảo vệ môi trường của Trung tâm Nghiên cứu Luật và Chính sách Môi trường thuộc Đại học Yale, Mỹ. Đất nước này cũng vừa khánh thành vườn bảo tồn quốc gia thứ 40.    

Vậy có phải chính sự gắn kết với thiên nhiên đã tạo nên bản sắc dân tộc cho Phần Lan hay không?

Lòng tự tôn dân tộc

Do ảnh hưởng từ thời đô hộ của Thụy Điển và Nga, người dân đất nước này chỉ có khoảng gần 100 năm tận hưởng một nền độc lập hoàn toàn dưới cái tên Suomi, hay còn gọi là Phần Lan như ngày nay. Ở đây, đi xông hơi gần như là một cách sống của người Phần Lan.

Amy McPherson, phóng viên BBC, có dịp gặp lại Krista Fransman, một người bạn người Phần Lan, trong một chuyến công tác đến Helsinki. Câu hỏi được đặt ra là "Liệu có phải người Phần thích được gọi là Suomi để khiến họ cảm thấy mình giống người Phần đúng nghĩa hơn không?".

"Theo quan điểm của tôi, trong một thế giới đa dạng văn hóa mà ở đó tiếng Phần Lan không được nhiều người biết đến, việc sử dụng ngôn ngữ bản địa sẽ giúp văn hóa đất nước tôi được phổ cập rộng rãi hơn", Krista giải thích. "Tiếng Phần Lan là quốc ngữ của chúng tôi, và "Suomi" chính là từ tiếng Phần chính xác nhất khi phiên âm tên gọi đất nước này sang tiếng Anh là "Finland". "Chúng tôi chỉ đơn giản là thích được gọi tên đất nước mình bằng quốc ngữ, đó là lẽ tự nhiên mà thôi."

Nhưng thực ra, đối với Fransman, được gọi là người Phần Lan hay người Suomi, với cô, không phải là điều gì đó quá quan trọng. "Là một người Phần Lan, bạn phải biết tận hưởng sự tĩnh lặng, biết trân trọng môi trường sống cũng như thiên nhiên xung quanh bạn".

 Nguồn: BBC