Tom Waits - giọng hát gai góc như whiskey và khàn đặc như khói thuốc

Thomas Alan "Tom" Waits (sinh ngày 7/12/1949) là một nghệ sĩ độc đáo. Tom Waits sở hữu giọng hát độc nhất vô nhị, hình ảnh cá nhân cũng như những sản phẩm âm nhạc của Waits đều mang màu sắc riêng. Âm nhạc của Waits thật khó để định nghĩa một cách đầy đủ, là sự pha trộn giữa rock, jazz, blues, folk và mang vần thơ đến với từng ca khúc. Với hơn 40 năm sáng tác, biểu diễn âm nhạc (và tham gia đóng phim), Waits cho ra đời rất nhiều ca khúc, nhận được một số giải thưởng, có một số lượng lớn người tôn thờ cũng như không ít kẻ ghê sợ.

Giọng hát thoát ra từ cổ họng tràn whiskey và khoang miệng ngập khói thuốc

Cảm giác khi nghe Waits hát giống như cảm nhận được mũi kim xăm đang di dưới lớp da: không quá đau đớn nhưng ghê rợn một cách đầy khoái cảm. Những mũi kim không đều nhau, cái sắc nhọn, cái đã han gỉ, có cái như răng cưa. Người xăm lại là một kẻ run tay vì nghiện rượu, lúc thì mũi kim đi đều mượt mà, lúc thì giật mạnh cắm sâu vào da.

Tiếng hát của Waits khơi dậy những phần tối tăm trong con người, những hằn học, những sự không bằng lòng với cuộc đời có trong con người mà nhiều khi bị chôn kín - không phải bởi giả tạo - mà bởi sự hướng thiện là không bao giờ có thể hoàn chỉnh.

Khi Waits kể chuyện, giọng gằn lại thủ thỉ như vừa đe dọa, vừa sợ ma quỷ nghe thấy. Người ta có thể liên tưởng tới giọng kể của một tên cướp biển đã trải qua hàng chục năm lênh đênh, kẻ đã gặp quỷ dữ, Thần chết, phạm tội ác, từng vục tay vào vàng bạc châu báu, cũng như từng nếm trải sự nổi giận của biển cả.

Hay đó là giọng của một tên cao bồi, không có gì ngoài cây súng làm bạn và con ngựa trung thành rong ruổi trên khắp các sa mạc, các thị trấn miền Tây hoang dã.

Hay là những giọng kể về những truyền thuyết thần linh có thể khiến trẻ con run sợ, nhưng lại làm bao kẻ lớn say mê, ám ảnh. Người ta bị âm nhạc của Tom Waits mê muội. Ai đã thích, có thể ngay lập tức chìm đắm trong đó, trong những chuyện kể về lòng tham và thói kệch cỡm của con người; và rồi tôn thờ người kể chuyện.

Tom Waits những năm tháng định hình phong cách

Tình yêu âm nhạc đến với Waits trong những chuyến đi đến Mexico, thông qua những bản ballad và nhạc truyền thống Ranchera của người Mexico được phát trên radio trên xe ô tô. Bắt đầu sự nghiệp âm nhạc vào năm 1970, Waits biểu diễn vào mỗi tối thứ Hai hàng tuần ở câu lạc bộ The Troubadour, thành phố Los Angeles và gắn bó với nơi này trong vài năm. Khi ấy, Waits chủ yếu cover những ca khúc của Bod Dylan. Waits đồng thời sáng tác, nhiều ca khúc được phát hành trong hai album đầu tiên, một số còn lại về sau được tập hợp lại trong series album The Early Years - gồm những sáng tác được ghi âm trong khoảng cuối năm 1971 và được phát hành 20 năm sau đó.

Waits hâm mộ âm nhạc của Bob Dylan, Louis Armstrong, Howlin' Wolf, những màn độc bạch sân khấu của nghệ sĩ Lord Buckley (1906-1960), những tiểu thuyết và bài thơ của Jack Kerouac và Charles Bukowski. Với ảnh hưởng từ những nhân vật khác thường đó, Waits bắt đầu xây dựng phong cách nhạc riêng của mình. Có thể thấy trong âm nhạc của Waits phảng phất âm hưởng cách hát, cách biểu diễn từ âm nhạc folk của Dylan, jazz của Armstrong, blues của Wolf, giọng kể và cách biểu diễn spoken-word từ Buckley và giai điệu lẫn ca từ chứa đầy tính thơ.

Waits ra mắt album đầu tiên, Closing Time, vào tháng 3/1973. Theo Waits, album này chủ đạo là jazz và piano, tuy nhiên vẫn dễ nhận thấy âm hưởng folk và một chút waltz trong một vài ca khúc. Closing Time gồm 12 ca khúc do Waits sáng tác. Hình minh họa album miêu tả một cách gần như hoàn chỉnh hình ảnh của Waits: trong không gian của bar, Waits ngả mình vào chiếc piano, trên đó đặt một cốc rye whiskey, một chai bia, chiếc gạt tàn với nhiều mẩu thuốc lá vương vãi, một cây nến nhỏ và trên đầu là chiếc đèn màu xanh da trời, loại được dùng treo trên bàn bi-a.

Waits bắt đầu gây được ảnh hưởng tới các nghệ sĩ khác, tiên phong là Tim Buckley.

Tom Waits, whiskey và thuốc lá

Hình ảnh Waits gắn liền với rượu và thuốc lá. Nghe Waits hát, nhìn hình ảnh thô ráp nhưng ma mị của Waits, người ta dễ có ước muốn đi lang thang trên các con phố vào buổi đêm với bạn đồng hành là chai whiskey và mấy điếu thuốc lá loại rẻ tiền.

Cũng có thể nhờ rượu mà trong quãng thời gian uống nhiều ở tuổi 27, Waits cho ra đời album đánh dấu phong cách rõ rệt đầu tiên, album Small Change phát hành năm 1976. Small Change mang tâm trạng bi quan, bất cần. Ca từ buồn bã cùng với hình ảnh uống rượu được nhắc đi nhắc lại nhiều lần trong các bài hát. Chất giọng trở nên khàn đặc, gai ráp tương phản với tiếng nền piano dìu dặt, tiếng saxophone réo rắt gợi nhớ về những ngày xưa cũ, cùng tiếng bass, tiếng trống dội thẳng tới. Các ca khúc trong Small Change có ca từ mang vần điệu của Charles Bukowski, pha thêm tính chất ly kỳ từ các tác phẩm trinh thám của tiểu thuyết gia Mỹ Raymond Chandler (1888-1959). Ca khúc đầu tiên, "Tom Traubert's Blues" hay có thể gọi là "Waltzing Matilda", là một biểu tượng của Tom Waits, cũng như thể hiện thần thái của toàn bộ album. Tom Traubert's Blues vay mượn từ ca khúc "Waltzing Matilda" của người Australia - một bản folk được phổ nhạc từ thơ, và phần ca từ được Waits viết về sự lạm dụng chất cồn của mình trong suốt một thời gian.

Waits ở tuổi hơn 60 đã là một người cai rượu được hơn 15 năm. "Tôi không cho là việc thiếu vắng rượu hay chất kích thích sẽ làm ảnh hưởng đến sức sáng tạo. Ý tôi là, một thứ sẽ không bao giờ là hoàn toàn thực khi say rượu và say thuốc, không biết những linh hồn đang vờn xung quanh là từ chai rượu mà ra, hay từ trong chính tâm tưởng mình. Và bạn sợ câu trả lời. Đó là lý do lớn nhất mà những kẻ nghiện ngập không muốn cai, họ sợ phải thừa nhận rằng rượu đã nói hộ họ trong suốt một thời gian dài".

"Tôi đang muốn chứng tỏ với bản thân mình. Kiểu như, tôi là một kẻ lập dị tài năng? Hay tôi chỉ là một tên đội mũ hề? Tôi được sinh ra với sứ mệnh gì? Còn lại gì khi chiếc hồ đã cạn?"

Waits là một kẻ lập dị hoàn hảo. "Tôi thích mình là một kẻ lập dị. Tôi luôn muốn trở nên huyền bí hay đúng hơn là bị mê hoặc bởi bản thân cuộc sống". Waits có phải là sứ giả của ma quỷ? Có lẽ ông chỉ làm bạn với nó, "Không có quỷ sứ đâu, chỉ là Chúa khi uống say thôi", và "Nếu tôi xua đuổi phần quỷ dữ của mình, chắc cả phần thiên thần cũng sẽ bỏ đi." Người ta vẫn đắm chìm trong những câu chuyện kinh dị đấy thôi, vì thế giới ma quỷ hấp dẫn và mê hoặc một cách không thể cưỡng lại. Và tiếng gằn, khàn đầy đe dọa, ám ảnh của Waits vẫn cứ rung lên nơi vòm họng, đè nặng lên lồng ngực và bóp nghẹt hàng triệu trái tim người nghe.